4.9. Uszkodzenia drzew i drzewostanów

Na wybranych w 2010 roku powierzchniach monitoringowych, zlokalizowanych w borze bagiennym Vaccinio uliginosi-Pinetum (pow. 050), w świerczynie na torfie Sphagno girgensohnii-Piceetum (pow. 051) oraz na siedlisku ubogiego grądu z nasadzeniem sosny Tilio-Carpinetum calamagrostietosum (pow. 052), przeprowadzono badanie stanu zdrowotnego drzew i drzewostanów. Wyznaczone wcześniej drzewa (20 na każdej powierzchni) poddano badaniom, określając dla każdego z nich:

- ubytek aparatu asymilacyjnego (stopień defoliacji),

- obecność i rodzaj uszkodzeń pnia,

- procent martwych gałęzi w koronie,

- stopień odbarwienia aparatu asymilacyjnego,

- pierśnicę pnia (liczoną jako średnia z dwóch prostopadłych pomiarów na wysokości 1,3 m nad ziemią

  z dokładnością do 1 mm).

Ocenę stopnia defoliacji, odbarwienia aparatu asymilacyjnego i ilości martwych gałęzi w żywej części korony przeprowadziło niezależnie dwóch obserwatorów, a uzyskane wyniki stanowią wartość średnią z dwóch obserwacji dla każdego z badanych drzew. Ocenę stopnia defoliacji przeprowadzono przy pomocy „Atlasu ubytku aparatu asymilacyjnego drzew leśnych” (Borecki, Keczyński 1992). Uzyskane wyniki pogrupowano w klasy defoliacji zgodnie z klasyfikacją europejską (Wyrzykowski, Zajączkowski 1995). Przyjęty w badaniach podział na klasy defoliacji i odbarwienia przedstawiono w tabeli 56.

Tabela 56.Klasy defoliacji i odbarwienia (Wyrzykowski, Zajączkowski 1995)

4.9.1. Bór bagienny Vaccinio uliginosi-Pinetum (pow. 050)

Powierzchnia znajduje się w oddziale 111 w Obwodzie Ochronnym Gawarzec. Bór bagienny wytworzył się tu w bezodpływowej niecce terenu, na podłożu zbudowanym z torfów wysokich, na obrzeżach doliny Czarnej Hańczy. Występują tu gatunki charakterystyczne dla torfowisk wysokich takie, jak: bagno zwyczajne Ledum palustre, borówka bagienna Vaccinium uliginosum, borówka czernica Vaccinium myrtillus, żurawina Oxycoccus palustris oraz liczne gatunki torfowców. Z drzew gatunkiem dominującym jest sosna Pinus sylvestris, gatunków towarzyszących brak. Warstwę podszytu tworzy podrost brzozy omszonej i świerka.

Ze względu na dużą wilgotność i zakwaszenie gleby (pH poniżej 4) bór bagienny jest siedliskiem bardzo ubogim, o bardzo niskim wskaźniku bonitacji - klasa bonitacji badanego drzewostanu - IV.5 (według Operatu ochrony ekosystemów lądowych WPN).

Na powierzchni przeprowadzono badania drzew z gatunku sosna zwyczajna. Za wzorzec przyjęto drzewo z najmniejszym ubytkiem aparatu asymilacyjnego (5%) i do niego porównywano kolejne badane drzewa. Średni wiek drzewostanu oszacowano na około 150 lat, a średnia pierśnica badanych drzew wyniosła 22,0 cm. Wyniki badania defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego oraz ilości martwych gałęzi przedstawiono w tabeli 57.

Tabela 57. Ocena stopnia uszkodzeń drzew na powierzchni pomiarowej nr 050 w roku 2013

Badane drzewa charakteryzowały się znacznym zróżnicowaniem stopnia ubytku aparatu asymilacyjnego (odchylenie standardowe SD=15). Minimalna stwierdzona defoliacja (średnia z dwóch pomiarów) wynosiła 10%, zaś maksymalna 60% (Tab. 57). Drzewa charakteryzujące się lekką defoliacją stanowiły 45%, natomiast średnią - 55% badanych drzew. Badany drzewostan zaliczono do 2 klasy defoliacji – średnia defoliacja. W porównaniu z poprzednim rokiem nastąpiło pogorszenie stanu aparatu asymilacyjnego badanych drzew.

Spośród badanych drzew 5 (25%) nie wykazywało objawów odbarwienia igieł. Z pozostałych drzew na 6 stwierdzono odbarwienia lekkie (odbarwienia od 11 do 25%), a na 9 odbarwienia średnie (26-60%). Badany drzewostan zakwalifikowano zatem do pierwszej klasy odbarwienia – lekkie odbarwienie. W poprzednim roku badane drzewa charakteryzowały się również pierwszą klasą odbarwienia (lekkie odbarwienie).

Na 18 badanych drzewach stwierdzono martwe gałęzie w koronach. Drzewostan zaliczono do pierwszej klasy uszkodzeń – pojedyncze martwe gałęzie. Badane drzewa nie posiadały żadnych oznak uszkodzenia pni. Podobne wyniki uzyskano w poprzednim roku.

W oparciu o klasę defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego koron drzew badany drzewostan zaliczono do drugiej klasy uszkodzeń (lekkie i średnie uszkodzenia). W poprzednim roku badany drzewostan został zakwalifikowany do klasy pierwszej – klasa ostrzegawcza.

4.9.2. Świerczyna na torfie Sphagno girgensohnii-Piceetum (pow. 051)

Borealna świerczyna na torfie jest zbiorowiskiem w typie siedliskowym boru mieszanego z dominacją świerka i występuje wyłącznie w północno-wschodniej Polsce. Powierzchnia znajduje się w oddziale 111 w Obwodzie Ochronnym Gawarzec. Bór bagienny wytworzył się tu na glebach torfowych torfowisk niskich, o wysokim poziomie wód gruntowych, na terasie rzecznej Czarnej Hańczy. Jego cechą charakterystyczną jest silne zamszenie dna lasu licznymi gatunkami torfowców. Występują tu m.in.: Sphagnum girgensohnii, borówka czernica Vaccinium myrtillus, żurawina Oxycoccus palustris oraz widłak goździsty Lycopodium clavatum. Z drzew gatunkiem dominującym jest świerk pospolity Picea abies. Występuje tu również domieszka sosny zwyczajnej. Warstwę podszytu tworzy podrost świerka i olszy oraz kruszyna. Zgodnie z Operatem ochrony ekosystemów lądowych WPN badany drzewostan zaliczono do III klasy bonitacji.

Na powierzchni przeprowadzono badania drzew z gatunku świerk pospolity Picea abies. Średni wiek drzewostanu oszacowano na około 100 lat, a średnia pierśnica wyniosła 36,0 cm. Wyniki badania defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego oraz ilości martwych gałęzi przedstawiono w tabeli 58.

Tabela 58. Ocena stopnia uszkodzeń drzew na powierzchni pomiarowej nr 051 w roku 2013

Badane drzewa charakteryzowały się niewielkim ubytkiem aparatu asymilacyjnego. Tylko na 6 drzewach stwierdzono ubytek aparatu asymilacyjnego przekraczający 25% (średnia defoliacja). Na części drzew (15%) defoliacja nie przekroczyła 10% i były to drzewa zaliczane do klasy 0 - bez defoliacji. Pod względem średniej wartości defoliacji badany drzewostan zaliczono do pierwszej klasy defoliacji – lekka defoliacja. W poprzednim roku badane drzewa zaliczone zostały również do pierwszej klasy defoliacji.

Tylko trzy drzewa (15%) nie wykazywały żadnych objawów odbarwienia aparatu asymilacyjnego. Na 6 drzewach (30%) odbarwienie przekraczało 25% wszystkich igieł na drzewie. Drzewostan zaliczono do 1 klasy odbarwienia – lekkie odbarwienie. W poprzednim roku drzewostan ten zaliczono również do 1 klasy odbarwienia.

Na wszystkich badanych drzewach stwierdzono martwe gałęzie w koronach. 11 drzew (55%) zaliczono do 1 klasy - pojedyncze martwe gałęzie. Drzewostan zaliczono do 2 klasy uszkodzeń – liczne martwe gałęzie. Na dwóch drzewach stwierdzono nieznaczne uszkodzenia pnia, niewiadomego pochodzenia (prawdopodobnie pęknięcia mrozowe).

W oparciu o stopień defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego badany drzewostan zaliczono do 1 klasy uszkodzeń (klasa ostrzegawcza). W poprzednim roku zakwalifikowano go również do tej samej klasy.

4.9.3. Siedlisko ubogiego grądu z nasadzeniem sosny Tilio-Carpinetum calamagrostietosum (pow. 052)

Powierzchnia znajduje się w oddziale 111 w Obwodzie Ochronnym Gawarzec, na siedlisku ubogiego grądu Tilio-Carpinetum calamagrostietosum. Siedlisko to wytworzyło się na glebach brunatnych i piaskach gliniastych. Na skutek prowadzonej przed powstaniem Parku gospodarki leśnej, typowe dla grądu gatunki drzew zastąpiono nasadzeniem sosny, która obecnie stanowi gatunek dominujący w drzewostanie. Towarzyszy jej niewielka domieszka świerka. Warstwę podszytu tworzy leszczyna i podrost świerka. W warstwie runa dominują trzcinnik, malina i szczawik zajęczy.

Nasadzenia sosnowe na siedliskach grądowych charakteryzują się bardzo wysokim wskaźnikiem bonitacji, a co za tym idzie dobrymi warunkami życia drzew, skutkującymi ich szybkim wzrostem. Na podstawie Operatu ochrony ekosystemów lądowych WPN badane wydzielenie zaliczono do I klasy bonitacji.

Na powierzchni przeprowadzono badania drzew z gatunku sosna zwyczajna (Pinus sylvestris). Średni wiek drzewostanu oszacowano na około 117 lat, a średnia pierśnica drzew wyniosła 43,3 cm. Wyniki badania defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego oraz ilości martwych gałęzi przedstawiono w tabeli 59.

Tabela 59. Ocena stopnia uszkodzeń drzew na powierzchni pomiarowej nr 052 w roku 2013

Na wszystkich badanych drzewach stwierdzono defoliację średnią (od 18 do 50% ubytku aparatu asymilacyjnego). Drzewostan zaliczono do 2 klasy defoliacji – średnia defoliacja, a zatem stan koron drzew pogorszył się w stosunku do roku poprzedniego.

Spośród badanych drzew tylko jedno (5%) charakteryzowało się brakiem odbarwień. Na 6 drzewach (30%) stwierdzono odbarwienie aparatu asymilacyjnego nie przekraczające 25%, mieszczące się w 1 klasie odbarwienia (odbarwienia lekkie). Na pozostałych 13 drzewach (65%) stwierdzono średnie odbarwienia (26-60%). Ogólnie drzewostan zaliczono do 2 klasy odbarwień – średnie odbarwienia, czyli stan aparatu asymilacyjnego pogorszył się w stosunku do roku poprzedniego.

W koronach 5 badanych drzew (25%) nie stwierdzono martwych gałęzi, a na pozostałych drzewach ich udział nie przekraczał 10% żywej części korony. Pozwoliło to zaliczyć badane drzewa do 1 klasy uszkodzeń - pojedyncze martwe gałęzie. W jednym z drzew stwierdzono dziuplę dzięcioła (prawdopodobnie Dendrocopos major).

W oparciu o stopień defoliacji i odbarwienia aparatu asymilacyjnego badany drzewostan zaliczono do 3 klasy uszkodzeń (duże uszkodzenia). W poprzednim roku drzewostan ten zaklasyfikowano do 1 klasy uszkodzeń.

Literatura

Borecki, T., Keczyński, A. 1992. Atlas ubytku aparatu asymilacyjnego drzew leśnych. Generalna Dyrekcja Lasów Państwowych, Agencja Reklamowa „Atut”, Warszawa, s. 1-48.

Wyrzykowski S., Zajączkowski S. 1995. Wskazówki metodyczne w sprawie sporządzania ocen stanu lasu. PIOŚ, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Warszawa.

ciąg dalszy  »  

spis treści