Tekst:
Anna i Lech
Krzysztofiak
Zdjęcia:
Lech Krzysztofiak
Maciej
Romański
Rysunki:
Anna Krzysztofiak
Wykonanie
strony:
KAJA
2004
|
Muchówki
Przedstawiciel bzygowatych
(Syrphidae) |
Muchówki są względnie młodym rzędem owadów – najstarsze okazy pochodzą sprzed 150 mln lat z okresu jury. Dziś znamy około 90 000 gatunków muchówek, z czego
w Polsce spotykamy ponad 6 600. Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego do dziś stwierdzono występowanie około 200 gatunków, przy czym stosukowo dobrze
poznano jedynie rodzinę bzygowatych (Syrphidae).
U komarnicy (Tipula) dobrze widoczne są przezmianki (p) - zredukowana druga para skrzydeł |
Pokarm muchówek jest bardzo zróżnicowany. Niektóre z nich, np. dorosłe bzygowate odżywiają się nektarem i pyłkiem kwiatów, inne, takie jak łowikowate (Asilidae) są drapieżne, jeszcze inne, np. bąkowate (Tabanidae) odżywiają się krwią zwierząt kręgowych. Wiele muchówek prowadzi pasożytniczy
tryb życia, pasożytując na innych owadach, ptakach i ssakach. Bujankowate (Bombylidae) na przykład pasożytują w gniazdach pszczół i os samotnic, ścierwnicowate (Sarcophagidae) w ciele owadów i ssaków, a rączycowate (Tachinidae) w ciałach owadów.
Wspólną cechą muchówek jest brak drugiej pary skrzydeł, która została zredukowana do tzw. przezmianek. Aparat gębowy przyjmuje najczęściej postać ryjka
umożliwiającego ssanie ciekłego pokarmu (nektaru, soków, krwi, odchodów czy martwej tkanki).
Łowika (Asilus sp.) najczęściej można spotkać polującego na kwiatach
|
W rozwoju muchówek występuje przeobrażenie zupełne, ich larwy są miękkie, robakowate, ze słabo wyodrębnioną głową. Niektóre muchówki są jajożyworodne – na
świat przychodzą już rozwinięte larwy. Muchówki rozmnażają się bardzo intensywnie, wiele gatunków ma kilka (od 3 do 10) generacji w jednym sezonie. Mucha
domowa może mieć nawet 20 pokoleń w jednym roku.
Drapieżne muchówki parku reprezentowane są m.in. przez łowikowate (Asilidae). Są one sprawnymi drapieżnikami, polującymi na różne owady (inne
muchówki i błonkówki – w tym i na pszczołę miodną), chwytając je w locie swoimi długimi odnóżami. Drapieżne są nie tylko ich postacie dorosłe, ale także i larwy.
Wierzchołówka (Laphria sp.) czatująca na swoją ofiarę
|
Wśród muchówek spotykamy wiele przypadków mimikry (upodobnienie się do innych gatunków, najczęściej w celach ochronnych). Bujankowate (Bombylidae),
przypominają trzmiele, latają bardzo sprawnie i potrafią zawisać nieruchomo w powietrzu. Owady dorosłe odżywiają się nektarem kwiatów, podczas gdy ich
larwy pasożytują w gniazdach pszczół, os, chrząszczy i muchówek.
Samiec i samica Microdon eggeri - ich larwy żyją w mrowiskach |
W środowiskach leśnych parku, a zwłaszcza w borach bagiennych, spotkać można pasożytnicze muchówki z rodziny narzępikowatych (Hippoboscidae). Owady
te posiadają szereg przystosowań do życia na ciele ssaków i ptaków: twarde, spłaszczone ciało, skrócone czułki i silne nogi zakończone pazurkami i
przylgami. Do często występujących gatunków należy strzyżak sarni (Lipoptena cervi), zrzucający skrzydła po znalezieniu żywiciela i napiciu się
krwi. Pod koniec lata i jesienią mogą one niepokoić również przebywających w lesie ludzi.
Bzygowate (Syrphidae) są najlepiej poznaną grupą muchówek parku. Odznaczają się zazwyczaj pięknymi barwami ciała, często przypominając na pierwszy
rzut oka pszczoły lub osy. Spotykane są najczęściej na kwiatach, gdzie odżywiają się pyłkiem, nektarem i spadzią. Niektóre larwy bzygowatych są saprofagami
(odżywiają się martwą materią organiczną), inne pasożytami w gniazdach trzmieli, os i mrówek, a jeszcze inne prowadzą drapieżny tryb życia, polując głównie
na mszyce i czerwce. Bzygowate są doskonałymi lotnikami – potrafią zawisać w powietrzu na dłuższą chwilę.
Wierzbinowiec rozetek |
Obecność niektórych gatunków muchówek możemy stwierdzić po charakterystycznych, przypominających różę naroślach (galasach), zlokalizowanych na szczytach
wierzbowych gałęzi. Powstawanie tych narośli związane jest z rozwojem wierzbinowca rozetka (Rhabdophaga rosaria), należącego do rodziny
pryszczarkowatych (Cecidomyidae). Samica podczas składania jaj nakłuwa pędy wierzby i wpuszcza do jej tkanek specyficzną substancję, pod wpływem
której na szczycie porażonego pędu liście uwsteczniają się i tworzą narośl w kształcie róży, stanowiącą ochronę dla rozwijających się larw.
Komar i jego
larwa |
Do najbardziej uciążliwych dla zwierząt i ludzi należą muchówki z rodziny bąkowatych, których samice odżywiają się krwią, nakłuwając boleśnie skórę ofiar.
Samce tych owadów żywią się natomiast jedynie pyłkiem i nektarem kwiatów. Największy w Polsce bąk bydlęcy (Tabanus bovinus) dorasta do 2,5 cm. Do
muchówek ssących krew zaliczamy również komara niemalarycznego (Culex pipiens), którego larwy rozwijają się w stojącej wodzie.
|