Tekst:
Anna i Lech
Krzysztofiak
Zdjęcia:
Lech Krzysztofiak
Rysunki:
Anna Krzysztofiak
Wykonanie
strony:
KAJA
2003
|
Pluskwiaki
Płoszczyca szara (Nepa cinerea) |
PLUSKWIAKI RÓŻNOSKRZYDŁE Heteroptera
są grupą owadów charakteryzujących się grzbietobrzusznie spłaszczonym ciałem, kłująco-ssącym narządem gębowym oraz zróżnicowaną budową skrzydeł - przednie
skrzydła składają się z części schitynizowanej i części błoniastej, natomiast tylne są całe błoniaste. W trakcie ewolucji część pluskwiaków różnoskrzydłych
przystosowała się wtórnie do życia w wodzie. Niektóre gatunki zasiedlają powierzchnię wody, inne zaś żyją w toni wodnej. U pluskwiaków wodnych występuje
zjawisko nazywane polimorfizmem skrzydeł, które polega na tym, że w obrębie tego samego gatunku mogą występować zarówno osobniki ze skrzydłami lotnymi, jak
i w różnym stopniu zredukowanymi. Larwy pluskwiaków podobne są do postaci dorosłych, lecz nie mają wykształconych skrzydeł.
Na terenie Wigierskiego Parku Narodowego stwierdzono występowanie 30 gatunków pluskwiaków wodnych, co stanowi 46% fauny tych zwierząt znanych w Polsce.
Większość gatunków (19) związana jest z tonią wodną. Są to przede wszystkim gatunki należące do rodzin: płoszczycowate, wioślakowate, pluskolcowate i
żyrytwowate.
Topielnica (Ranatra linearis)
|
Płoszczycowate Nepidae
reprezentowane są w Parku przez dwa gatunki: płoszczycę szarą Nepa cinerea i topielnicę Ranatra linearis. Występują one głównie w wodach stojących i wolno płynących.
Dzięki długim rurkom oddechowym znajdującym się na końcu odwłoka mogą przebywać tuż pod powierzchnią wody przez dłuższy czas. Rurka wystaje nad błonkę
powierzchniową wody, umożliwiając pobieranie powietrza atmosferycznego. Polują na drobne zwierzęta czatując na nie bez ruchu. Gody odbywają się wiosną.
Samica składa na roślinach wodnych jaja zaopatrzone w nitkowate wyrostki oddechowe (6-8 u topielnicy i 2 u płoszczycy). W maju wylęgają się larwy niewiele
różniące się wyglądem od postaci dorosłych (przeobrażenie niezupełne) - larwy są mniejsze i posiadają znacznie krótsze rurki oddechowe. Zimują postacie
dorosłe.
Wioślakowate Corixidae
są najliczniejszą gatunkowo (14) grupą pluskwiaków. W Parku występują w różnego rodzaju zbiornikach wodnych. Odżywiają się głównie pokarmem zwierzęcym,
który odnajdują przekopując osady denne, zjadają też glony i detrytus. W pływaniu pomagają im odpowiednio przekształcone, wiosłowate tylne odnóża. Potrafią
nadać swojemu ciału prędkość, która umożliwia im wyskok ponad powierzchnię wody i zapoczątkowanie lotu. Pod wodą oddychają powietrzem zgromadzonym na
powierzchni ciała, pomiędzy delikatnymi włoskami oraz pod skrzydłami. Owady te są lżejsze od wody i dlatego muszą przyczepiać się ostrymi pazurkami do
podwodnych przedmiotów, aby nie zostać wypchniętym na powierzchnię wody. Po zużyciu zapasu powietrza muszą wypłynąć na powierzchnię i zaczerpnąć świeżą
porcję przy pomocy przetchlinek umieszczonych na tułowiu i odwłoku. Samce niektórych gatunków wioślaków wydają w okresie godowym charakterystyczne,
ćwierkające dźwięki. Dźwięk powstaje poprzez pocieranie powierzchni uda przedniego odnóża, pokrytego zgrubieniami, o znajdujące się na głowie rowki. Samica
składa na powierzchni roślin wodnych jaja, z których wczesnym latem wylegają się larwy. Zimują jako owady dorosłe, z wyjątkiem rodzaju Micronecta.
Pluskolec pospolity (Notonecta glauca) |
Pluskolcowate Notonectidae
poruszają się w wodzie grzbietem do dołu, gdyż środek ciężkości ich ciała leży bliżej linii grzbietu. Utrzymują się pod powierzchnią wody opierając się
przednimi i środkowymi odnóżami na błonce powierzchniowej. Golenie i stopy tylnych nóg porośnięte są długimi włosami, dzięki czemu powstaje doskonały
narząd pływny. Pluskolce dobrze latają, muszą jednak wcześniej osuszyć skrzydła. Zimują w postaci jaj lub jako osobniki dorosłe. Jak u wszystkich
pluskwiaków larwy są bardzo podobne do postaci dorosłych.
Żyrytwowate Naucoridae
są u nas reprezentowane przez jeden gatunek - żyrytwę pluskwowatą Ilyocoris cimicoides. Występuje ona we wszelkiego rodzaju zbiornikach bogatych w
roślinność wodną. Oddycha powietrzem zgromadzonym na powierzchni ciała pokrytej delikatnymi włoskami. Co jakiś czas musi podpływać pod powierzchnię wody,
aby uzupełnić zapas powietrza, wystawiając na zewnątrz koniec odwłoka. Jest doskonałym pływakiem, role wioseł pełnią pokryte włoskami pływnymi tylne
odnóża. Samica składa jaja, które przy pomocy pokładełka umieszcza pod skórką roślin wodnych. Zimuje w postaci dorosłej.
Para nartników |
Część gatunków pluskwiaków (11 gatunków występujących w Parku) związana jest z powierzchnią wody – są to tzw. gatunki pleustonowe, do których należą
głównie owady z rodziny nartnikowatych i poślizgowatych.
Na ciele nartnikowatych (Gerridae) można zaobserwować czerwone pasożytnicze roztocza. |
Nartnikowate Gerridae
niemal całe swoje życie spędzają na powierzchni wody, którą opuszczają jedynie na zimę, szukając kryjówki na lądzie. Ich ciało jest od spodu i z boków pokryte gęstymi, krótkimi
włoskami o silnych właściwościach hydrofobowych (nie zwilżają się wodą). Nartnikowate poruszają się ruchem ślizgowym wykorzystując powierzchniowe napięcie
wody. Z powierzchnią wody stykają się tylną i środkową parą wyjątkowo długich odnóży. Przednia para odnóży wykorzystywana jest przede wszystkim do
chwytania zdobyczy - żywych i martwych owadów, znajdujących się na powierzchni wody. Wiosną i wczesnym latem pluskwiaki łączą się w pary. Często jeszcze
kilka dni po skojarzeniu się par samica nosi samca na grzbiecie. Jaja składane są pojedynczo lub w pakietach na roślinach wodnych, do których przyczepiane
są galaretowatą wydzieliną. Młoda larwa po wykluciu opada na dno, by po jakimś czasie wypłynąć na powierzchnię. Na terenie Parku stwierdzono występowanie 8
gatunków nartnikowatych, z których do najczęściej spotykanych należy Gerris lacustris.
Poślizgowate Hydrometridae
żyją w przybrzeżnym pasie roślinności wód stojących i wolno płynących. Mają długie i wysmukłe ciało, uwagę zwraca zwłaszcza długa i wąska głowa. Poruszają
się wolno na szczudłowatych nogach. Długie czułki wyglądają jak dodatkowa, czwarta para odnóży. Pary kojarzą się wczesnym latem, po czym samica
kilkakrotnie składa jaja. Jaja poślizgów są bardzo długie, samica często przyczepia je do roślin wystających nad powierzchnię wody. Poślizgowate odżywiają
się owadami wodnymi. Zimują na lądzie, pod kamieniami lub w innych kryjówkach.
|