POROSTY

  

 Wiadomości
 ogólne
 Porosty
 nadrzewne
 i naziemne
 Porosty
 naskalne
 i wielo-
 środowiskowe
 Monitoring
 porostów
 Znaczenie
 porostów
 Strona główna
 WPN-u

  

Tekst:
Anna
Krzysztofiak

Zdjęcia:
Lech Krzysztofiak

Rysunki:
Anna Krzysztofiak

Wykonanie
strony:
 
KAJA
 
2003

  

  

  

Wiadomości ogólne

  

Przekrój przez plechę porostu: 
A - plecha niewarstwowana,
B - plecha warstwowana
(1 - warstwa glonów, 2 - miąższ,
3 - kora górna,  4 - kora dolna,
5 - chwytnik)

Na świecie występuje około 20 tysięcy gatunków porostów, z czego w Polsce stwierdzono około 1600 gatunków. Mimo powszechności występowania porostów, grupa ta jest dla przeciętnego człowieka prawie zupełnie nie znana.

  

Porosty są organizmami na ogół niewielkimi, wielkość ich plechy wynosi od kilku milimetrów do kilku centymetrów i jedynie niektóre gatunki (np. brodaczki i włostki) mogą osiągać długość do 30 cm (rekordzistą pod tym względem był gatunek brodaczki Usnea longissima występujący na terenie Polski jeszcze pod koniec lat siedemdziesiątych XX wieku, którego plecha dorastała do 2 metrów długości). Są to też organizmy o ogromnej zmienności, w związku z czym oznaczanie ich sprawia często wiele problemów. Plechy mogą przyjmować postać skorupiastą, krzaczkowatą i listkowatą lub całą gamę form pośrednich. Duże jest też zróżnicowanie kolorystyczne ich plech: od bieli, szarości, poprzez żółć, pomarańcz, brąz, zieleń i błękit aż do czerni. Porosty są organizmami długowiecznymi, żyją 50-100 lat, czasem znacznie dłużej - wiek plechy porostu z Laponii określa się na około 9 tysięcy lat!

  

  

  

  

  

  

Zespół porostów na betonowym słupie

Jeszcze do niedawna porosty uważano za symbiotyczne organizmy plechowate, zaliczane do królestwa roślin. Według współczesnej taksonomii porosty są grzybami lichenizowanymi, których plecha zawiera oprócz typowych komórek grzybów, również komórki glonów z grupy zielenic i sinic. Zarówno grzyby, jak i glony są organizmami plechowymi, tzn., że nie wytwarzają organów, takich jak korzenie, łodygi i liście, ani typowych tkanek. Strzępki grzyba mogą tworzyć z komórkami glonów bardziej lub mniej zwartą całość, zarówno pod względem anatomicznym, jak i fizjologicznym.

  

Komórki grzyba i glonu mogą być rozmieszczone prawie równomiernie - plecha niewarstwowana lub tworzyć wyraźne warstwy - plecha warstwowana. Oba komponenty są jednak zawsze ściśle od siebie uzależnione. Stosunki zachodzące pomiędzy grzybem i glonem są przykładem symbiozy - grzyb zapewnia glonom miejsce bytowania oraz dostarcza wodę z solami mineralnymi, glony zaś dostarczają węglowodanów wytwarzanych w procesie fotosyntezy. Układ ten nie zawsze korzystny jest dla obu stron i niekiedy przybiera charakter niewolnictwa lub pasożytnictwa.

  

Otwornica gorzka (Petrusaria amara
- przedstawiciel porostów skorupiastych

Porosty występują we wszystkich niemal środowiskach, gdzie zajmują siedliska najuboższe, takie jak: powierzchnia skał i kamieni, kora drzew, czy wyjałowiona gleba. Rosną nawet na kamieniach całkowicie lub częściowo zanurzonych w wodzie. Ze względu na rodzaj podłoża, na którym występują, porosty dzielimy na naskalne, nadrzewne i naziemne.

  

Na podstawie budowy i kształtu plechy porostu wyróżniamy trzy główne formy morfologiczne porostów: skorupiaste, listkowate i krzaczkowate.

  

Plecha skorupiasta jest ściśle przytwierdzona dolną stroną do podłoża albo wrasta w nie, tworząc różnej barwy skorupki lub plamki, wyglądające czasem jak brudny nalot. Powierzchnia plechy może być gładka, spękana, proszkowata lub ziarenkowata. Przykładem porostów skorupiastych jest krążniczka właściwa Porpidia crustulata, otwornica gorzka Petrusaria amara i misecznica brązowa Lecanora pulicaris.

  

Pawężnica drobna (Peltigera didactyla)
- przedstawiciel porostów listkowatych

  

  

  

Plecha listkowata jest wyraźnie grzbietobrzusznie spłaszczona na kształt listka. Składa się z jednego lub kilku płatków (listków), przytwierdzonych do podłoża fałdami dolnej strony plechy lub chwytnikami. Przedstawicielami porostów listkowatych są m.in.: pawężnica drobna Peltigera didactyla, złotorost postrzępiony Xanthoria candelaria i złotlinka jaskrawa Vulpicida pinastri.

  

  

  

Chrobotek strzępiasty
(Cladonia fimbriata)
- przedstawiciel porostów krzaczkowatych

  

  

  

  

  

  

  

Plecha krzaczkowata złożona jest z gałązek o różnym kształcie, od nitkowatych i obłych, po taśmowate, przyczepionych do podłoża zwykle tylko w jednym punkcie. Gałązki mogą wznosić się do góry, jak u chrobotka strzępiastego Cladonia fimbriata, zwisać, jak u włostki brązowej Bryoria fuscescens lub płożyć się po podłożu, jak u obrostnicy rzęsowatej Anaptychia ciliaris.

  

  

Ze względu na dużą wrażliwość porostów na zmiany zachodzące w środowisku, zwłaszcza zanieczyszczenie powietrza atmosferycznego, wiele gatunków jest dziś zagrożonych wyginięciem. Ta wrażliwość wynika z kilku powodów:

  

  

  

  • braku tkanki okrywającej, co stwarza możliwość bezpośredniej infiltracji gazów, pyłów i roztworów do wnętrza plechy;

  • niskiej tolerancji glonów na zanieczyszczenia;

  • bardzo małej zawartości chlorofilu, co sprawia, że nawet nieznaczne uszkodzenia aparatu asymilacyjnego silnie wpływają na cały organizm;

  • pobierania wody bezpośrednio z opadów atmosferycznych, bez jakiegokolwiek oczyszczania (rośliny korzystają z wody częściowo przefiltrowanej przez glebę).

Brodaczka kędzierzawa
(Usnea subfloridana)
należy do gatunków objętych ochroną ścisłą

Pomimo znacznej poprawy stanu naszego środowiska tempo zanikania porostów nadal jest bardzo wysokie. Składają się na to zarówno negatywne wpływy różnego rodzaju zanieczyszczeń (zanieczyszczenia przemysłowe, komunalne, komunikacyjne) nadal emitowanych do atmosfery, jak i chemizacja rolnictwa, wycinanie lasów, a zwłaszcza pojedynczych starych drzew, obniżanie się wilgotności powietrza atmosferycznego i gleby oraz eksploatacja złóż wapiennych i głazów narzutowych. Aby zwrócić uwagę na zagrożenie wyginięciem wielu gatunków porostów opracowana została "Czerwona lista porostów zagrożonych w Polsce". Znalazły się na niej 602 gatunki porostów, co stanowi ponad 37% wszystkich gatunków stwierdzonych w Polsce. Aż 60 gatunków porostów z tej listy uznano za wymarłe i zaginione (w tym 22 gatunki brodaczek), 180 gatunków uznano za wymierające, 120 za narażone, 127 za rzadkie i 115 gatunków o nieokreślonym zagrożeniu. Umieszczenie gatunku na "Czerwonej liście" nie jest jednoznaczne z jego prawną ochroną. Taką ochronę zapewnia dopiero odpowiednie rozporządzenie Ministra Środowiska. Zgodnie z rozporządzeniem z dnia 11 września 2001 roku ochroną ścisłą objętych jest 239 gatunków porostów występujących w Polsce, a 1 gatunek objęty jest ochroną częściową. Należy jednak pamiętać, że najlepszym sposobem ochrony porostów jest ochrona miejsc ich występowania.

  

Skład gatunkowy porostów Wigierskiego Parku Narodowego jest stosunkowo dobrze poznany. Do tej pory stwierdzono obecność 273 gatunków porostów, z czego 56 gatunków (20,5%) podlega ochronie - 55 ochronie ścisłej, 1 ochronie częściowej.

   

   

   

 

  

dalej