SSAKI

  

 Wiadomości
 ogólne
 Ssaki
 owadożerne
 Gryzonie
 Ssaki
 parzystokopytne
 Ssaki
 drapieżne
 Ochrona
 gatunkowa
 Strona główna
 WPN-u

  

Tekst:
Wojciech
Misiukiewicz

Zdjęcia: 
Wojciech
Misiukiewicz
Jan Walencik
Marek
Barszczewski
Lech
Krzysztofiak
Maciej
Romański

Rysunki:
Ewa Przytuła

Wykonanie
strony:
 
KAJA
 
2004

  

  

  

Wiadomości ogólne

  

Młody zając szarak

  

  

Ssaki stanowią grupę kręgowców, która dzięki swej wysokiej organizacji potrafi przystosować się do życia w różnorodnych środowiskach. Żyją na powierzchni ziemi i pod nią, na terenach otwartych i w najgęstszych lasach i zaroślach, w wodzie słonej i słodkiej, w powietrzu, na bagnach i pustyniach, a także w górach znacznie powyżej granicy roślinności.

  

W rozwoju ewolucyjnym zwierząt ssaki stanowią grupę o najlepiej rozwiniętym ośrodkowym układzie nerwowym. Wysoki rozwój mózgu sprawia, iż wszystkie reakcje nerwowe ssaków są znacznie silniej wyrażane niż u innych zwierząt, a narządy zmysłów osiągają dużą sprawność. Doskonale wykształcone narządy słuchu i węchu umożliwiają im zdobywanie pokarmu, obronę przed wrogami, a w okresie rozmnażania – odszukanie partnera.

  

  

  

  

  

Sarna jest najmniejszym krajowym
przedstawicielem zwierzyny płowej

  

Drugą istotną cechą ssaków jest stałocieplność. Jest ona wynikiem działania wewnętrznych mechanizmów termoregulacji, które umożliwiają zachowanie stałej temperatury ciała niezależnie od temperatury otoczenia. Termoregulacja polega na utrzymaniu stanu równowagi pomiędzy ilością ciepła wytwarzanego w organizmie w procesach przemiany materii, a ilością ciepła oddawanego do otoczenia. Ważną rolę w termoregulacji odgrywa izolacja cieplna ciała od otoczenia, na którą składają się podskórna tkanka tłuszczowa i pokrywa włosowa. Sierść, będąca jedną z najbardziej charakterystycznych cech ssaków, jest rozmaicie wykształcona w zależności od środowiska, w którym zwierzę żyje. Na przykład wydra wytwarza gęste i miękkie włosy wełniste, pełniące rolę izolacyjną, a dzik pokryty jest rzadszą sierścią ościstą. Z kolei pysk lisa zaopatrzony jest we włosy czuciowe, spełniające funkcję narządu dotyku. Szczególnie oryginalną pokrywę posiada jeż, którego włosy przekształciły się w kolce.

  

  

  

  

Nornica ruda

Oprócz włosów naskórek ssaków wytwarza różnego rodzaju inne twory ochronne, takie jak: paznokcie, kopyta, łuski, pazury. W skórze znajdują się gruczoły łojowe, których wydzielina służy do natłuszczania naskórka i włosów. U większości gatunków występują też gruczoły potowe spełniające ważną rolę w procesach termoregulacji.

  

Inną bardzo ważną cechą ssaków jest długotrwały związek zarodka z organizmem matki. Zarodki większości ssaków rozwijają się przez dłuższy bądź krótszy okres w organizmie samicy, zaś młode rodzą się stosunkowo wysoko zaawansowane w rozwoju. W pierwszym okresie życia wszystkie ssaki karmione są mlekiem wytwarzanym przez organizm matki w gruczołach mlecznych. Później młode zaczynają aktywnie zdobywać pokarm w zamieszkiwanym środowisku. Przy zdobywaniu pokarmu i jego rozdrabnianiu ogromną rolę odgrywają zęby. Siekacze służą do odgryzania, kły – do przytrzymywania, przedtrzonowce i trzonowce – do rozcierania i rozgniatania.

  

  

  

Nornik północny

Ssaki wykazują dużą plastyczność fizjologiczną i wyraźne zróżnicowanie morfologiczne związane z prowadzonym trybem życia. Przystosowania morfologiczne mogą być mniejsze lub większe, mogą obejmować cały organizm albo tylko jego część, czy też pojedynczy narząd. W większości przypadków przystosowania do określonych warunków środowiska mają charakter specjalizacji, ograniczającej możliwości życia zwierzęcia w innych środowiskach. I tak dla przykładu bóbr europejski, który część życia spędza w środowisku wodnym, choć może poruszać się po lądzie, to jednak czyni to bardziej niedołężnie niż ssaki typowo lądowe. Skrócone kończyny, wrzecionowaty kształt ciała, palce spięte błoną pławną, która zwiększa powierzchnie tylnych kończyn, ułatwiają pływanie, lecz ograniczają poruszanie się po gruncie.

  

W porównaniu do zwierząt ściśle związanych ze środowiskiem ziemno-wodnym ssaki żyjące na lądzie wykazują dużo większe zróżnicowanie budowy ciała. Większość ssaków biegających to organizmy roślinożerne, które na ogół są całkowicie bezbronne w razie ataku. Ucieczka jest wówczas jedyną formą obrony. Zaatakowana sarna ma szansę przeżycia wyłącznie dzięki długim, silnie umięśnionym kończynom, sprawnemu sercu i dużej pojemności płuc. Szybkiemu biegowi sprzyja też jej smukły kształt ciała o wydłużonej szyi i stosunkowo niewielkiej głowie. Zając dzięki skróceniu kończyn przednich zyskał na mniej lub bardziej pionowej postawie, która jest przydatna do obserwacji otoczenia w otwartym terenie. Podobnym układem kończyn charakteryzuje się wiewiórka, przy czym chwytne dłonie, długi ogon i smukła budowa ciała umożliwiają jej prowadzenie nadrzewnego trybu życia.

  

Bóbr europejski jest doskonale przystosowany
do życia w wodzie

Wyjątkową budową ciała charakteryzują się nietoperze, które zarówno w budowie, jak i w czynnościach fizjologicznych wykazują szereg cech umożliwiających im czynny lot. Najistotniejszym przystosowaniem do aktywnego lotu jest skórzasta błona lotna rozpięta pomiędzy wydłużonymi palcami kończyn przednich, między bokami ciała i kończynami tylnymi i przednimi. Błona tworzy skrzydła, którymi zwierzę operuje 12–19 razy na sekundę. Anatomicznym przystosowaniem do lotu jest też zrastanie się górnych kręgów oraz mostka i żeber, przez co usztywniona jest przednia część tułowia, a to ułatwia lot. Zupełnie odmienną budową ciała charakteryzują się gatunki zwierząt grzebiących. Kret posiada silnie wykształcone kończyny przednie o bardzo dużych pazurach. Umięśnienie głowy i kończyn przednich jest bardzo silne, aby sprostać wysiłkowi „podziemnej koparki”. Owłosienie nie ma określonego ułożenia, dlatego nie hamuje ruchów w przód i w tył. Ze względu na duży wysiłek i niewielki dostęp tlenu, serce kreta jest bardzo duże.

  

Oprócz przystosowań lokomotorycznych związanych ze środowiskiem występowania, ssaki wykazują również liczne przystosowania do rodzaju pobieranego pokarmu. Najogólniej można podzielić wszystkie ssaki na mięsożerne, owadożerne, wszystkożerne i roślinożerne. Do rodzaju pokarmu dostosowane jest zarówno uzębienie, jak też budowa przewodu pokarmowego. Najliczniejszą grupę wśród ssaków stanowią zwierzęta roślinożerne. Ponieważ pokarm roślinny jest słabo przyswajalny, układ trawienny roślinożerców jest bardzo długi, a żołądek zazwyczaj skomplikowany, złożony z czterech części: żwacza, czepca, ksiąg i trawieńca. Mięsożercy charakteryzują się mało skomplikowanym układem pokarmowym z prostym żołądkiem, trawiącym łatwo strawne mięso. Więcej trudności w pobieraniu pokarmu mają ssaki owadożerne, ponieważ ich ofiary pokryte są chityną, która jest niestrawna. Mają one również największe dzienne zapotrzebowanie pokarmowe. Rzęsorek zjada w ciągu dnia prawie tyle larw owadów, ile sam waży. Wszystkożerne stanowią wśród ssaków najliczniejszą grupę.

 

   

   

 

  

dalej