JEZIORA I RZEKI WPN

Tekst:
Michał
Osewski
 
Zdjęcia: 
Maciej
Kamiński,
Lech Krzysztofiak

Czarna Hańcza

Czarna Hańcza jest największą rzeką Wigierskiego Parku Narodowego oraz główną rzeką Suwalszczyzny. Zbiera ona spływy z powierzchni ponad 170 km² i wnosi do Wigier 1,4 metra sześciennego wody na sekundę. Jej źródła zlokalizowane są w pobliżu jez. Jegliniszki, ujście do Niemna leży na terenie Białorusi. Długość rzeki wynosi prawie 142 km, z czego 108 km na terenie Polski. W WPN-ie znajduje się górno-środkowy, prawie 15 kilometrowy fragment rzeki.

Czarna Hańcza powyżej Wigier

Od granicy Parku we wsi Sobolewo do prawie samego ujścia w zatoce Hańczańskiej, na 5 kilometrowym odcinku, Czarna Hańcza charakteryzuje się dużym spadkiem (średnio 5,6‰) - płynie szybko po żwirowo-kamienistym podłożu, silnie meandruje i bardzo przypominając rzekę podgórską. W jej nurcie często zalegają powalone drzewa podkreślające naturalny charakter rzeki. Im bliżej do ujścia do Wigier tym Czarna Hańcza zatacza mniej łuków oraz znacznie się pogłębia - jej nurt przez to staje się wolniejszy.

Dolina Czarnej Hańczy powyżej Wigier ma niezwykle wysoką wartość przyrodniczą. Decydują o tym przede wszystkim bardzo bogate i zróżnicowane florystycznie zespoły roślinne otaczające rzekę. Z tej przyczyny jest ona prawie całkowicie zamknięta dla turystyki i stanowi obszar ochrony ścisłej.

Tereny położone wzdłuż rzeki zajęte są głównie przez kompleks torfowisk niskich i przejściowych, z których wiele zachowało swój pierwotny charakter. Występuje tu mnóstwo rzadkich gatunków roślin, m.in. relikty polodowcowe: wełnianeczka alpejska (Trichopchorum alpinum) i brzoza niska (Betula humilis). Rośnie tu także wymierający fiołek torfowy (Viola epipsila). Cała dolina jest miejscem bytowania łosi, bobrów a nawet wilków. Przy ujściu Czarnej Hańczy do Wigier, zlokalizowane jest noclegowisko kormoranów czarnych.

Część obszaru podlegającego ochronie ścisłej udostępniona jest do zwiedzania - między Sobolewem a Wigrami, w poprzek doliny Czarnej Hańczy biegnie szlak turystyczny im. A. Patli. Fragment szlaku, między Leszczewkiem a Gawrych Rudą, przebiega przez kładkę przerzuconą przez rzekę oraz przylegające do niej torfowiska. Można tu obserwować różnorodne zbiorowiska roślinne charakterystyczne dla zabagnionych dolin rzecznych. Należy jednak pamiętać, iż schodzenie z wytyczonego do zwiedzania szlaku jest zabronione.

Czarna Hańcza poniżej Wigier

Po opuszczeniu jez. Wigry oraz jez. Postaw Czarna Hańcza płynie leniwo, meandrując po licznych zakolach wśród trzcinowisk oraz terenów podmokłych. Miejscami rzeka tworzy szerokie, bagienne rozlewiska będące ostoją ptactwa wodnego - licznie występują tu kaczki krzyżówki oraz czaple.

W miejscowości Wysoki Most następuje bardzo wyraźna zmiana charakteru rzeki. Nurt Czarnej Hańczy znacznie przyśpiesza - koryto rzeczne często rozdziela się na wiele odnóg, a tworzące się w ten sposób wysepki porasta roślinność. Na dnie rzeki miejscami zalega gruby żwir, a nawet duże głazy; niektóre z nich wystają ponad powierzchnię wody. W miejscach o spokojniejszym przepływie dno jest pokryte czystym piaskiem. W rzece często występują zatory z powalonych przez wiatr oraz bobry drzew - nurt przegradzają przeważnie potężne świerki oraz drzewa liściaste - olchy i brzozy, które szczelnie porastają brzegi rzeki.

Dno Czarnej Hańczy bardzo bujnie porasta roślinność wodna - strzałka wodna, oczeret oraz grążele żółte. W gąszczu roślinności żyją liczne bezkręgowe wodne - larwy owadów, mięczaki oraz skorupiaki.

Nad Czarną Hańczą spotkać można zimorodki. Te małe, niesamowicie kolorowe i szybko przemykające nad powierzchnią wody ptaki potrafią również nurkować. W płytkich, wartko płynących po kamieniach bystrzynach polują one na swój ulubiony pokarm, który stanowią niewielkie ryby.

Brzegi rzeki zasiedlają wydry, piżmaki oraz wszędobylskie w WPN-ie bobry. W nadbrzeżnych lasach gnieżdżą się gągoły oraz bytują liczne gatunki nietoperzy jak np. nocek rudy, borowiaczek, gacek brunatny.

Wody Czarnej Hańczy zasiedla 17 gatunków ryb. Cztery z nich (strzebla potokowa, koza, piskorz i różanka) objęte są ścisłą ochroną gatunkową. W bystrych nurtach występuje pstrąg potokowy.

Unikatowe walory przyrodnicze doliny Czarnej Hańczy, w połączeniu z pięknem krajobrazu, przyciągają tu corocznie wielu turystów. Rozpoczynający się na Wigrach i podążający Czarną Hańczą i Kanałem Augustowskim w kierunku Augustowa szlak wodny jest jedną z najpiękniejszych oraz najczęściej odwiedzanych tras kajakowych w Polsce.

Na trasie spływu znajdują się liczne pola biwakowe oraz stanice wodne (Wysoki Most, Frącki, Jałowy Róg). Coraz większą atrakcją na tym szlaku staje się walor kulturowy tej ziemi - będące wciąż żywymi zabytkami, wtopione w puszczański krajobraz i bardzo malowniczo usytuowane wsie z typowym dla terenu puszczy tradycyjnym, drewnianym budownictwem.

Czarna Hańcza wypływająca z Wigier udostępniona jest do uprawiania wędkarstwa. Pamiętać należy, iż na odcinkach przepływających przez teren WPN-u występują ograniczenia wynikające z potrzeby ochrony gatunków zagrożonych wyginięciem oraz pełniących ważne funkcje ekologiczne - obowiązuje tu zakazu połowu pstrąga potokowego i szczupaka oraz ryb objętych ścisłą ochroną gatunkową.

dalej