JEZIORA I RZEKI WPN

Tekst:
Michał
Osewski
 
Zdjęcia: 
Maciej
Kamiński,
Lech Krzysztofiak

Suchary

Suchary stanowią najliczniejszą grupę jezior na terenie Wigierskiego Parku Narodowego. Nazwa suchar jest określeniem regionalnym, właściwym dla terenu Suwalszczyzny. Wywodzi się od określenia "suchy", tzn. pusty, bez ryb, jak również stąd, iż wokół sucharów zawsze występują obumarłe, suche drzewa. Do fachowej terminologii hydrobiologicznej wprowadził ją znany badacz jezior wigierskich - kierownik wigierskiej stacji hydrobiologicznej - Alfred Lityński.

Suchary to śródleśne zbiorniki o przeważnie niewielkiej powierzchni oraz głębokości i prawie zawsze pozbawione dopływów i odpływów. Powstały podczas ostatniego zlodowacenia, w miejscach wytopienia tzw. martwych brył lodu. Z tej przyczyny kształt tych zbiorników jest zazwyczaj regularny, a tylko niektóre posiadają bardziej urozmaiconą linię brzegową.

Suchary są zbiornikami dystroficznymi, czyli ubogimi w pierwiastki oraz związki chemiczne niezbędne do życia wielu organizmom, szczególnie roślinom. Ich woda zawiera duże ilości kwasów humusowych - substancji organicznych powstających z rozkładu igieł, liści, ściółki spłukiwanych do sucharów z otaczających je lasów iglastych. Substancje te nadają wodzie specyficzne brunatne zabarwienie, zmniejszają jej przejrzystość i powodują zakwaszenie. Mają one także zdolność wiązania substancji pokarmowych (wapnia, fosforu, magnezu). Dlatego w sucharach brak jest roślinności wodnej charakterystycznej dla większości naszych zbiorników śródlądowych - przybrzeżnych szuwarów oraz łąk podwodnych.

Wokół typowego suchara występuje tzw. pło zwane również spleją czyli nasuwający się od lądu w kierunku środka zbiornika kożuch roślinny. Budują go m.in. mchy torfowce, żurawina, modrzewnica, przygiełka biała, turzyca bagienna, bagno zwyczajne, turzyca bagienna. Pło jest również miejscem licznego występowania roślin owadożernych: rosiczki okrągłolistnej i długolistnej. Rośliny te pełnią specyficzną funkcję ekologiczną - wzbogacają strefę pła w substancje odżywcze (głownie fosfor) pochodzące z rozkładu schwytanych owadów i innych drobnych zwierząt.

Suchary otacza zazwyczaj wysokopienny bór osłaniający te jeziora przed wiatrem i zacieniający ich powierzchnię. Dlatego suchary należą do jezior bardzo słabo mieszanych i silnie stratyfikowanych; obserwowane są w nich bardzo duże różnice właściwości wód w profilu pionowym - temperatury, koncentracji tlenu, pH. Np. spadki temperatury wody wraz z wzrastającą głębokością latem mogą wynosić nawet 5-6 stopni Celsjusza na 1 metr. Wpływa to na specyficzne rozmieszczenie organizmów wodnych w tych zbiornikach - ich liczniejsze występowanie ogranicza się do powierzchniowej warstwy wody, zazwyczaj do głębokości 3-4 metrów.

Gdy patrzy się na ciemną, tajemniczą i niezmąconą wiatrem taflę sucharów można odnieść wrażenie jakby były one pozbawione wszelkiego życia. Nic bardziej mylnego. Suchary posiadają bardzo specyficzną faunę tolerującą zakwaszenie wody. Szczególnie bogaty jest świat bezkręgowców wodnych. Żyją tu licznie larwy ważek, chrząszczy, muchówek, pająki wodne - topiki oraz niektóre pluskwiaki. W najmniej zakwaszonych oraz nieco zasobniejszych w wapń sucharach spotkać można nawet mięczaki - ślimaki oraz małże.

Ze zwierząt kręgowych w niektórych sucharach występują ryby, najczęściej karasie, rzadziej okonie i płocie; niektóre suchary są bezrybne. Nad sucharami spotkać można także bobry, które zamieszkują w norach ziemnych bądź też w efektownych żeremiach zbudowanych z gałęzi i błota. Do mieszkańców większych sucharów należą również niektóre ptaki- gągoły, tracze, kaczki krzyżówki i czernice.

Na terenie WPN-u znajduje się 20 zbiorników będących typowymi sucharami. Największym zbiornikiem tego typu jest Suchar Wielki (8,9 ha), najgłębszym Wądołek (15 m). Ten ostatni jest ponadto jedynym na terenie WPN-u jeziorem meromiktycznym, tzn. zbiornikiem, w którym przydenne warstwy wody nie podlegają mieszaniu. Dodatkową osobliwością tego jeziora są oderwane fragmenty pła tworzące pływające wyspy. Oba te jeziora cechują się nieprzeciętnymi walorami przyrodniczymi i z tego względu objęte są ochroną ścisłą.

Suchary należą do ekosystemów niezwykle wrażliwych i mało odpornych na czynniki zewnętrzne (wzmożoną penetrację turystyczna, kwaśne deszcze, zmianę sposobu użytkowania gruntów w bezpośredniej zlewni). Wynika to z ich małej powierzchni , niewielkiej objętości wód oraz specyficznego chemizmu wody. Dlatego też wszystkie zbiorniki tego typu wyłączone są z ruchu turystycznego. Chcąc poznać świat sucharów najlepiej jest udać się na specjalnie w tym celu wytyczone ścieżki edukacyjne. Dwie z nich - ścieżka "Suchary" oraz "Las" przebiegają w pobliżu miejscowości Krzywe. Znajdują się na niej przystanki z tablicami informacyjnymi, kładka przez torfowisko, wieża widokowa do obserwacji bobrów i ptaków wodnych. Trzecia trasa to ścieżka edukacyjna "Jeziora". Jeden przystanek tej ścieżki, znajdujący się nad Sucharem Wielkim (przystanek VIII) poświęcony jest właśnie zbiornikom polihumusowym.

dalej