Wody i ich ochrona  (2)

Największą rzeką Parku jest Czarna Hańcza, wnosząca do jeziora Wigry średnio 1,4 m³ wody na sekundę i zbierająca spływy z powierzchni ponad 170 km². Niewiele mniej wody wnosi do Wigier rzeka Piertanka, która odprowadza do Zatoki Zadworze dopływy rzek Wiatrołuży (z jej dopływem - Maniówką), Kamionki i Samlanki. Łączna powierzchnia zlewni tych rzek przekracza 176 km². Inne cieki, w tym rzeczka Dłużanka (Bystra) odprowadzająca wodę z kompleksu jezior Długie, Muliczne i Okrągłe oraz struga łącząca jezioro Staw z Wigierkami, są bardzo krótkie i niosą niewiele wody. Z Wigier wypływa tylko Czarna Hańcza, odprowadzająca nadmiar wód do Niemna. Charakter górnego i dolnego odcinka tej rzeki jest różny. O ile powyżej Wigier, nawet w granicach Parku, Czarna Hańcza płynie szybko, miejscami przypominając rzekę podgórską, o tyle poniżej jeziora płynie ona leniwo, meandrując po szerokiej dolinie, niekiedy rozdzielając się i powtórnie łącząc swój bieg. Dolina Czarnej Hańczy, a także doliny pozostałych, większych rzek Parku, mają niezwykle wysoką wartość przyrodniczą. Decydują o niej przede wszystkim bogate, zróżnicowane florystycznie zespoły roślinne, z których wiele zachowało swój pierwotny charakter. Dlatego też fragmenty dolin Wiatrołuży, Maniówki, Czarnej Hańczy i Kamionki zostały objęte ochroną ścisłą, zapewniającą warunki dla naturalnej, pozbawionej bezpośredniej ingerencji człowieka, sukcesji ekologicznej i niezakłóconego przebiegu innych procesów przyrodniczych.

W rzekach WPN-u odnaleźć można różnorodne siedliska i mikrosiedliska, będące miejscem bytowania specyficznych zespołów organizmów wodnych. Na przykład wzdłuż biegu rzeki Kamionki występują zarówno odcinki przypominające górski potok, gdzie rzeka płynie wartko kamienistym korytem, jak i stagnujące przed bobrowymi tamami szerokie rozlewiska - o ledwo zauważalnym przepływie, mulistym dnie i z obfitą roślinnością wodną. Wyraźnie zróżnicowane siedliska występują także w korytach Maniówki, Wiatrołuży i Samlanki. We wszystkich tych ciekach istotną rolę w modyfikowaniu tempa przepływu i tworzeniu okresowych zastoisk odgrywają bobry. Na skutek ich działalności, w szczególności poprzez zgryzanie roślin i budowanie tam, zmienia się nie tylko struktura drzewostanów, lecz także skład roślinności zielnej, zespołów drobnych bezkręgowców, płazów, a nawet niektórych gatunków ptaków i ssaków. Przykładem mogą być zimorodki, często czatujące na drobne ryby pływające w bobrowych "zbiornikach zaporowych", jak i wydry, chętnie zasiedlające te środowiska. Kipiące życiem, dzikie i trudno dostępne obszary nadrzecznych rezerwatów należą niewątpliwie do najciekawszych przyrodniczo terenów Parku.

Zasoby i ekosystemy wodne Parku narażone są na różne formy antropopresji. Do najważniejszych zaliczyć należy przyspieszanie tempa wzrostu żyzności wód, zaśmiecanie i zanieczyszczanie środowiska wodnego, mechaniczne niszczenie roślinności i strefy brzegowej, zabudowę hydrotechniczną, kłusownictwo rybackie, płoszenie zwierząt związanych ze środowiskiem wodnym. Zadania Parku obejmują zwalczanie tych zagrożeń, podejmowanie działań mających na celu utrzymanie różnorodności występujących na terenie Parku ekosystemów i organizmów wodnych, przywracanie warunków do ich właściwego funkcjonowania, a także restytucję gatunków, które na skutek działalności człowieka wyginęły. Podejmowane działania ochronne mają także na względzie ochronę ekosystemów wodno-błotnych i przylegających do wód ekosystemów lądowych, ochronę walorów krajobrazowych Parku oraz udostępnienie wód dla turystyki, nauki i edukacji środowiskowej.

Największym zagrożeniem dla Wigier, a także dla wielu innych jezior Parku jest eutrofizacja. Głównym źródłem związków mineralnych podnoszących żyzność jeziora Wigry są ścieki komunalne z Suwałk, które po oczyszczeniu w suwalskiej oczyszczalni i wprowadzeniu do Czarnej Hańczy, docierają do Zatoki Hańczańskiej jeziora Wigry. Od roku 1996, po zakończeniu gruntownej modernizacji suwalskiej oczyszczalni i wprowadzeniu w niej trzeciego stopnia oczyszczania, jakość wód Czarnej Hańczy uległa zdecydowanej poprawie. Mimo to ładunek fosforu i azotu docierającego Czarną Hańczą do Wigier znacznie przekracza dopuszczalne wartości, które gwarantowałyby zachowanie aktualnej trofii jeziora. 

Dlatego też główne działania WPN-u w zakresie ochrony ekosystemów wodnych koncentrują się na ograniczaniu dopływu wszelkich zanieczyszczeń, zarówno mineralnych jak i organicznych, do wód Parku. We współpracy z samorządami lokalnymi przygotowana została koncepcja rozwiązania problemów gospodarki wodno-ściekowej w zlewni bezpośredniej jeziora Wigry. Zgodnie z tą koncepcją wszystkie wsie położone w sąsiedztwie Wigier i posiadające zwartą zabudowę zostaną skanalizowane, a zebrane z tego obszaru ścieki będą kierowane do oczyszczalni. Ścieki z zabudowy rozproszonej będą mogły być oczyszczane w oczyszczalniach przydomowych lub gromadzone, jak dotychczas, w zbiornikach podziemnych i okresowo dowożone do najbliższej oczyszczalni. Realizacja ochrony jeziora Wigry przed dopływem zanieczyszczeń ze źródeł lokalnych rozpoczęła się jednak znacznie wcześniej, bo jeszcze przed utworzeniem WPN. 

W roku 1985 roku została wydana władze wojewódzkie decyzja o stopniowej likwidacji dużego kompleksu ośrodków wypoczynkowych (ponad tysiąc miejsc noclegowych), zlokalizowanych na brzegach Zatoki Słupiańskiej, nie posiadających żadnych urządzeń do oczyszczania ścieków. W okresie letnim dopływ ścieków z nieszczelnych szamb (węzły sanitarne, jadłodajnia, kawiarnia) przyczyniał się do występowania śnięć ryb w tym rejonie Wigier oraz do pogarszania się warunków sanitarnych. Obecnie, jakość wody w Zatoce Słupiańskiej nie budzi większego niepokoju, a przyroda powoli zabliźnia dawne rany - odrastają kępy szuwarów i roślin zanurzonych, na przybrzeżnych skarpach Zatoki regeneruje roślinność lądowa, pojawiło się więcej ptaków.

W roku 1997 została oddana do użytku, pierwsza na terenie WPN, lokalna oczyszczalnia ścieków we wsi Bryzgiel, co niewątpliwie przyczyni się w przyszłości do stopniowej poprawy jakości wód w południowej części jeziora Wigry. W tym czasie zakończono także instalowanie przydomowych oczyszczalni w leśniczówkach i innych osadach służbowych Parku. W roku 1998 podłączono budynek dyrekcji WPN w Krzywem do kolektora oczyszczalni w Suwałkach. Dalsze działania inwestycyjne, związane z ochroną wód wigierskich przed eutrofizacją, dotyczyć będą budowy kanalizacji i oczyszczalni ścieków dla wsi położonych w centralnej i wschodniej części Parku (od Leszczewka po Rosochaty Róg) oraz w rejonie wsi Płociczno i Gawrychruda.

Działania techniczne ograniczające skutki eutrofizacji oraz występowanie innych zagrożeń wspiera czynna ochrona przyrody, realizowana przez służby Parku. Do najważniejszych należy czynna ochrona zespołów ichtiofauny, restytucja wybranych gatunków ryb i raków, zwalczanie kłusownictwa oraz dostosowanie przepisów użytkowania wód do potrzeb ich ochrony.

Prowadzona od kilku lat aktywna ochrona ichtiofauny pozwala z nadzieją patrzeć na możliwość utrzymania jej różnorodności w wodach wigierskich oraz zapewnienie właściwej struktury i liczebności zespołów ryb. Na szczególną uwagę zasługuje także działalność parkowej wylęgarni ryb w Tartaku, która produkując materiał zarybieniowy dla wód WPN-u przyjmuje także do wylęgu ikrę sielawy, siei i szczupaka dostarczoną przez właścicieli jezior spoza Parku. Wyprodukowany w WPN-ie materiał zarybieniowy przyczynia się do utrzymania populacji tych gatunków w wielu jeziorach Suwalszczyzny. Jednocześnie, Park współpracuje w zakresie ochrony troci jeziorowej z Polskim Związkiem Wędkarskim, który posiada nad Wigrami, w Gawrych Rudzie, swój ośrodek zarybieniowy.

Wigierski Park Narodowy prowadzi także działania zmierzające do odtworzenia populacji raka szlachetnego (Astacus astacus) w wybranych jeziorach. Rak szlachetny jeszcze do końca ubiegłego stulecia występował licznie na terenie całego kraju. W początkach okresu powojennego na terenie Suwalszczyzny raki były pozyskiwane gospodarczo w ilościach kilkunastu ton rocznie. Na początku lat sześćdziesiątych występował jeszcze m.in. w jeziorach: Wigry, Długie Wigierskie, Muliczne, Okrągłe, Pierty, Białe Pierciańskie i Gałęziste. Pojawienie się epizoocji dżumy raczej, wywołanej przez grzyba Aphanomyces astaci oraz raka pręgowatego Orconectes limosus, przywleczonego z Ameryki Północnej, spowodowało znaczne osłabienie populacji raka szlachetnego i jego całkowite wyginięcie na początku lat osiemdziesiątych. Rezultaty dotychczas przeprowadzonych zabiegów restytucji raka szlachetnego są obiecujące i pozwalają przypuszczać, że gatunek ten na stałe powróci także do wód wigierskich.

Ochronie wód, w tym ochronie roślinności szuwarowej, ptaków wodnych i ryb, podporządkowane są zarządzenia dyrekcji Parku dotyczące turystyki i wędkarstwa w WPN-ie.

*****

Zobacz także nasze foldery o wodach parku !