kliknij,
aby powiększyć
|
TORFOWISKA
Tereny stale podmokłe – torfowiska, są ważnym
elementem przyrody Wigierskiego Parku Narodowego.
Choć zajmują
stosunkowo niewielką powierzchnię, mają duże
znaczenie dla ogólnej różnorodności przyrodniczej
obszaru parku oraz
oddziałują na stosunki wodne w swoim otoczeniu.
Wiele z nich ma charakter naturalny i jest
siedliskiem rzadkich i chronionych
gatunków - zarówno roślin jak i zwierząt.
Wśród roślin występują tu gatunki będące reliktami
poglacjalnymi, czyli takimi, które przetrwały od
okresów zlodowaceń, jak
na przykład: brzoza niska, wełnianka alpejska -
gatunków roślin chronionych oraz rzadkich i
wymierających. Ich dalsza obecność
w naszej florze jest uzależniona od skutecznej
ochrony torfowisk.
Spośród zwierząt związanych z torfowiskami można
wymienić: żurawie, chętnie gniazdujące na
torfowiskach niskich, motyle -
mszarnika jutta i szlaczkonia torfowca, ściśle
związane z torfowiskami wysokimi, największego i
najbardziej jadowitego pająka
Polski - bagnika brzeżnego, występującego na
torfowiskach niskich oraz wiele gatunków ważek, jak
choćby bardzo rzadkie
w naszym kraju przenielę dwuplamą i ważkę żółtą,
związane z torfowiskami przejściowymi nad sucharami.
Torfowiska wysokie rozwijają się w nieckach terenu,
na podłożu nieprzepuszczalnym dla wody, w otoczeniu
mało żyznej
zlewni. Zasilane są wyłącznie przez wody opadowe,
które gromadzą się w takim zagłębieniu, a wysoka
wilgotność podłoża
sprzyja rozwojowi mchów - początkowo płonników, a
później torfowców, które wkrótce zaczynają
dominować. Torfowce mają
zdolność do gromadzenia większych ilości wody niż
inne gatunki mchów i należą do roślin
torfotwórczych. W ten sposób
w zagłębieniu terenu pojawia się mszar.
Mchy torfowce powodują wzrost torfowiska wzwyż –
odkładają pod spodem pokłady torfu, mającego ogromne
możliwości
magazynowania wody i same stale rosną. Na
powierzchnię mszaru wkracza stopniowo roślinność. Po
wypełnieniu misy zagłębienia
mszarem wytwarza się kopuła torfowiska,
przewyższająca brzegi pierwotnego zagłębienia – stąd
właśnie nazwa:
torfowisko wysokie.
W pełni wykształcone torfowisko wysokie posiada
wyraźną strukturę kępową i w zasadzie składa się
jakby z dwóch zupełnie
odmiennych środowisk. W miejscach nieco suchszych
osiedlają się mchy torfowce nieznoszące podtopienia
– torfowiec ciemny,
torfowiec magellański, torfowiec czerwonawy i inne.
Zwykle są one czerwono zabarwione i rosną dość
szybko, tworząc
wystające ponad poziom torfowiska duże i strome
kępy, osiągające nawet 75 cm wysokości.
Na kępach osiedlają się rośliny naczyniowe - głównie
liczne krzewinki z rodziny wrzosowatych, jak:
modrzewnica zwyczajna,
żurawina błotna, borówka bagienna i bagno zwyczajne,
a także owadożerna rosiczka okrągłolistna. Na
wysokich kępach,
wystających znacznie ponad poziom wody w torfowisku,
mogą też rosnąć sosny zwyczajne, o płasko
rozpostartym systemie
korzeniowym i bardzo niewielkich przyrostach
rocznych.
Między kępami znajdują się tak zwane dolinki. Są one
silnie podmokłe i porastają je zupełnie inne
rośliny. Znaleźć tu można
torfowca spiczastolistnego i torfowca odgiętego,
które w odróżnieniu od torfowców kępowych są
jaskrawo zielone. Z roślin
naczyniowych w dolinkach spotyka się rośliny
związane z torfowiskami przejściowymi, znoszące
ciągłe podtopienie – turzycę
bagienną, przygiełkę białą czy bagnicę torfową.
Roślinność dolinek rośnie znacznie wolniej od roślin
kęp. Gdy kępy staną
się zbyt wysokie, parowanie zaczyna przewyższać
podsiąkanie wody w ich wnętrzu. Wtedy wierzch kępy
wysycha i zapada
się, tworząc jakby małe kratery. Zagłębienia te z
czasem wypełniają się wodą i są zasiedlane przez
rośliny dolinek. Dolinki
jednak cały czas wzrastają i z czasem zrównują się z
kępami – wtedy spada ich wilgotność i stają się one
dostępne dla roślinności
kęp. W ten sposób na przemian na torfowisku wysokim
występują fazy dolinkowe i kępowe.
Wzrost torfowiska na wysokość waha się od 0,5 do 2
cm rocznie. Gdy kopuła torfowiska wypiętrzy się zbyt
wysoko, woda
nie jest w stanie utrzymać się w torfie i jego górna
warstwa wysycha. Powierzchnia torfowiska zostaje
zarośnięta krzewami
– głównie bagnem zwyczajnym i borówką bagienną oraz
karłowatymi sosnami. Krzewy i drzewa, które
wkroczyły na torfowisko,
“wypompowują” wodę z podłoża, dalej osuszając grunt.
Jest to tak zwana leśna faza torfowiska wysokiego. W
dalszej
sukcesji na wysuszonym torfowisku wysokim rozwija
się bór bagienny. Największym torfowiskiem wysokim w
fazie leśnej jest
objęte ścisłą ochroną Suche Bagno.
Torfowiska niskie są na terenie parku najbardziej
rozpowszechnionym typem środowisk podmokłych.
Najczęściej wykształcają
się w miejscach o nieznacznym, lecz stałym
przepływie wody bogatej w substancje pokarmowe - w
dolinach rzek
i na obrzeżach jezior. Rzadziej powstają w
bezodpływowych zagłębieniach terenu, w otoczeniu
żyznej zlewni.
Na najwilgotniejszych torfowiskach niskich dominują:
trzcina pospolita, pałka szerokolistna, manna mielec
lub tatarak zwyczajny.
W miejscach nieco suchszych czy wręcz okresowo
wysychających, dominują turzyce wielkokępowe lub
kłączowe,
jak np.: turzyca prosowa, turzyca sztywna, turzyca
zaostrzona, turzyca błotna i wiele innych.
Na torfowiskach budowanych przez turzyce
wielkokępowe widać wyraźną strukturę
kępowo-dolinkową. Kępy turzyc wystają
ponad powierzchnię wody i stanowią siedlisko dla
bardziej sucholubnych gatunków. Największe
powierzchnie torfowisk turzycowych
można znaleźć w dolinie Czarnej Hańczy i na brzegach
jezior. Torf powstający w tego typu środowiskach
jest ciężki,
bogaty w substancje mineralne i nie pływa po
powierzchni wody.
Nieco odmiennym typem torfowisk niskich są
torfowiska darniowe. Rozwijają się na obszarach
źródliskowych, głównie
w dolinie Wiatrołuży. Roślinna darń jest wyraźnie
podzielona na dwa piętra – zbitą warstwę mchów u
dołu i dość luźną
warstwę roślin naczyniowych, głównie niskich turzyc,
siedmiopalecznika błotnego, bobrka trójlistkowego i
knieci błotnej.
Powstający tutaj torf jest bardzo lekki i przy
wysokim poziomie wody jego górne poziomy wraz z
żywymi roślinami oddzielają się
od dolnych pokładów i pływają po powierzchni wody.
Torfowiska darniowe są bardzo cenne przyrodniczo.
Właśnie w takich miejscach można spotkać liczne,
rzadkie gatunki roślin,
jak choćby storczyki – lipiennik Loesela, wyblin
jednolistny, miodokwiat krzyżowy, kruszczyk błotny,
stoplamek krwisty
lub inne unikaty, jak skalnica torfowiskowa, turzyca
strunowa, wielosił błękitny, wełnianeczka alpejska,
gnidosz królewski
i wiele innych.
Innym typem torfowisk niskich są torfowiska
węglanowe, rozwijające się na pokładach gytii
jeziornej – bardzo bogatych
w węglan wapnia osadach dennych jezior. Torfowiska
węglanowe, podobnie jak torfowiska wysokie, są
zasilane głównie przez
wody opadowe. Jednak obfitość węglanu wapnia w
podłożu i żyzność takich siedlisk nie pozwala na
zakwaszenie wód i rozwój
torfowiska wysokiego. Torfowiska węglanowe są bardzo
bogate pod względem florystycznym – często masowo
występuje na
nich: kłoć wiechowata, turzyca Buxbauma, turzyca
Davalla oraz rzadkie gatunki roślin, jak: tłustosz
pospolity, lipiennik Loesela
czy kosatka kielichowa. Na terenie WPN-u torfowiska
węglanowe spotyka się na obrzeżach jeziora Wigry.
Największy obszar
torfowiska tego typu występuje na Jurkowym Rogu w
okolicach wsi Krusznik.
W wyniku naturalnej sukcesji tereny torfowisk
niskich najczęściej przekształcają się w zarośla
wierzbowe, a później w olsy.
W przypadku osuszenia przekształcają się natomiast w
wilgotne, bogate łąki. Dla zachowania wartości
przyrodniczych torfowisk
niskich na wybranych obszarach parku prowadzone są
prace powstrzymujące naturalną sukcesję tych
ekosystemów
i zapewniające trwałość występowania specyficznej
flory i fauny.
Torfowiska przejściowe są najrzadziej spotykanym
rodzajem torfowisk. Są stadiami pośrednimi między
torfowiskami niskimi
i wysokimi. W odróżnieniu od torfowisk wysokich nie
tworzą wzniesionych nad poziom gruntu kopuł – ich
powierzchnia jest
płaska lub wręcz zaklęśnięta. Najczęściej rozwijają
się one w miejscach, gdzie proporcja dopływu wody z
opadów i z wód
powierzchniowych lub podziemnych jest wyrównana. Pod
względem florystycznym są niejednorodne, posiadając
różny udział
gatunków typowych dla torfowisk niskich lub
wysokich, w których otoczeniu często powstają.
Torfowiska przejściowe zawsze
są związane ze stałym, wysokim poziomem wody o
bardzo nieznacznym przepływie, a ich postać z
pływającymi kożuchami
roślin bierze często udział w odgórnym zarastaniu
zbiorników wodnych.
Głównym budulcem torfowisk przejściowych są mchy
torfowce, z których tworzą się pływające kożuchy,
stanowiące podłoże
dla innych gatunków mchów i roślin naczyniowych. Z
nich tworzą się pokłady lekkiego, pływającego torfu.
Gatunkami roślin
naczyniowych charakterystycznymi dla torfowisk
przejściowych są: turzyce nitkowata, bagienna, obła
i strunowa (bardzo
rzadki relikt poglacjalny), wełnianka wąskolistna,
bagnica torfowiskowa, przygiełka biała, bobrek
trójlistkowy i czermień błotna.
Torfowiska przejściowe są też często siedliskiem
występowania licznych, bardzo rzadkich gatunków
roślin wspólnych
z torfowiskami niskimi typu darniowego. Z
ciekawszych gatunków roślin torfowisk przejściowych
można wymienić „mięsożernego”
pływacza drobnego - roślinę chwytającą mikroskopijne
organizmy wodne do specjalnych pułapek powstałych
z przekształconych liści.
Specyficzną formą torfowisk przejściowych jest pło,
czyli pływający kożuch roślinności torfowiska
przejściowego, rozwijający
się na brzegach sucharów - kwaśnych jezior z wodą
zawierającą dużą ilość kwasów humusowych. Pło
zbudowane
jest głównie z mchów torfowców. Począwszy od
krawędzi z wodą występują kolejne pasy z roślinami:
turzycą nitkowatą,
potem z przygiełką białą, a następnie z czerwonymi
torfowcami charakterystycznymi dla kęp na
torfowiskach wysokich
i krzewinkami z rodziny wrzosowatych. Na ple można
spotkać często masowo rosnącą rosiczkę
okrągłolistną.
W wyniku naturalnej sukcesji torfowiska przejściowe
zarastają bagiennymi brzezinami - przekształcając
się w torfowiska typu
leśnego, z dominującą brzozą omszoną oraz licznym
udziałem borówki bagiennej i borówki czernicy.
Rzadziej zarastają one
borem bagiennym.
|