Nr 2/2004

 PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

Lubosza Wesołowska 

Maciej Kamiński 

NATURA 2000

(2)

Dlaczego Dyrektywa Ptasia? Zaintereso- wano się ptakami, bo są najlepiej poznaną grupą zwierząt; ptaki migrują i zmieniają miejsca pobytu, a ich obserwowaniem zajmują się miliony amatorów i profesjonalnych ornitologów. Na świecie opisano dotychczas około 8 700 gatunków, w Europie około 600. Kraje wprowadzające w życie Dyrektywę Ptasią zobowiązały się do podejmowania stosownych działań ochronnych i monitoringowych w celu zachowania wszystkich populacji ptaków występujących w stanie dzikim. Powstała lista, na której umieszczono gatunki o znaczeniu europejskim. Są to w większości gatunki zagrożone wyginięciem, rzadkie, szczególnie podatne na zmiany siedlisk oraz gatunki wymagające specjalnej uwagi ze względu na charakter siedlisk, w których przebywają.

Bociany (fot. E.Przytuła)

Dyrektywa Ptasia obejmuje szereg artykułów i załączników dotyczących tworzenia obszarów chronionych, utrzymywania, a nawet odtwarzania siedlisk ptaków, zasad handlu ptakami, a także zasad eksploatacji populacji ptaków łownych. 

Zgodnie z art. 5 Dyrektywy Ptasiej, obo- wiązkiem krajów członkowskich jest opracowanie listy gatunków ptaków rzadkich, zagrożonych wyginięciem na terenie Europy. Lista gatunków umieszczonych w załączniku I Dyrektywy Ptasiej obejmuje 187 gatunków, z których 130 występuje na terenie Polski (73 gatunki lęgowe, 57 pozalęgowe). Art. 4 Dyrektywy Ptasiej zaleca zwrócenie szcze- gólnej uwagi na ptaki terenów podmokłych (Konwencja Ramsarska z 1991 r.). 

W Wigierskim Parku Narodowym występuje 40 gatunków z listy „europejskiej”, a w po- zostałej części Puszczy Augustowskiej – 37. Jest to więc obszar ważny dla ptaków, które należy objąć ochroną w skali całego kontynentu. Właśnie takie tereny są wyznaczane i włączane do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 jako Obszary Specjalnej Ochrony (ang. Special Protection Areas). W projekcie sieci Natura 2000 w Polsce teren Wigierskiego Parku Narodowego wraz z prawie całą Puszczą Augustowską i doliną Rospudy tworzy Obszar Specjalnej Ochrony „Puszcza Augustowska” (kod PLB 200005).

Większość rozwiązań wypracowanych w Dyrektywie Ptasiej wykorzystano we wprowadzonej w 1992 roku Dyrektywie Siedliskowej. Przepisy Dyrektywy Siedliskowej stanowiły realizację wcześniejszych postanowień Konwencji Berneńskiej z 1979 roku (o ochronie dzikiej flory i fauny oraz siedlisk przyrodniczych). Dyrektywa ma na celu przede wszystkim utrzymanie różnorodności biologicznej w obrębie państw UE, czyli zabezpieczenie różnych rodzajów zagrożonych siedlisk oraz roślin i zwierząt uważanych za zagrożone lub rzadkie. 

W Polsce występuje 69 siedlisk ważnych dla zachowania różnorodności biologicznej Europy, z czego 17 siedlisk występuje w Wigierskim Parku Narodowym. Największe znaczenie dla Europy mają w naszym parku bory i lasy bagienne oraz torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą, a także naturalne, dystroficzne zbiorniki wodne, niżowe łąki użytkowane ekstensywnie, źródliska oraz lasy łęgowe.

Bór bagienny (fot. M.Kamiński)

W załącznikach do Dyrektywy Siedliskowej umieszczono wykazy gatunków zwierząt i roślin wskazanych do objęcia ochroną ścisłą i częś- ciową w całej Europie. Spośród taksonów wymienionych w Załączniku II, faunę Polski reprezentuje 70 gatunków zwierząt (18 gatunków ssaków, 1 gatunek gada, 3 – płazów, 17 – ryb, 31 – bezkręgowców oraz 16 gatunków roślin naczyniowych i 7 mchów. W Polsce występuje ponadto 79 gatunków zwierząt (34 ssaków, 5 gadów, 10 płazów, 1 ryb, 29 bezkręgowców wymienionych w Załączniku IV, wyliczającym gatunki objęte ochroną ścisłą, a także 1 gatunek rośliny naczyniowej. 

Wśród gatunków ważnych dla zachowania różnorodności biologicznej Europy 26 występuje w Wigierskim Parku Narodowym: 5 gatunków ssaków, 2 – gadów, 3 – ryb, 9 – bezkręgowców i 7 – roślin.

Ze względu na niezaprzeczalnie wysokie walory przyrodnicze WPN-u, a zwłaszcza występowanie rzadkich i zagrożonych w skali kontynentu siedlisk i gatunków, cały obszar parku został zaprojektowany do włączenia do Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000 jako Specjalny Obszar Ochrony (ang. Special Area of Conservation) „Ostoja Wigierska” (kod PLH 200009).

Polska wstępując do Unii Europejskiej przyjęła na siebie obowiązek wytypowania Obszarów Specjalnej Ochrony (OSO) dla około 120 gatunków ptaków (na podstawie Dyrektywy Ptasiej) oraz Specjalnych Obszarów Ochrony (SOO) dla 68 typów siedlisk, 70 gatunków zwierząt i 22 gatunków roślin (na podstawie Dyrektywy Siedliskowej). Państwa UE zobo- wiązane są do zapewnienia ochrony wykazanych w załącznikach do dyrektyw siedlisk i gatunków priorytetowych. W WPN-ie ochroną priorytetową UE objęte są natępujące siedliska: murawy bliźniczkowe – Nardion, torfowiska wysokie z roślinnością torfotwórczą – Sphagnetalia magellanici, sosnowy bór bagienny – Vaccinio uliginosi-Pinetum, borealna świerczyna na torfie – Sphagno girgensohnii-Piceetum. Pozostałe siedliska, chociaż nie priorytetowe, ale równie cenne i rzadkie to: zbiorniki mezotroficzne z pod- wodnymi łąkami ramienic – Charetea, zalewane muliste brzegi rzek – Bidentetalia tripartiti, zmiennowilgotne łąki trzęślicowe – Molinion. 

Ramienice (fot. M.Tomaszewski)

Europejska Sieć Ekologiczna nakłada się na krajowy system obszarów chronionych. Dziś wiadomo, że krajowa lista obszarów Natura 2000 obejmie 256 obiektów (186 "siedliskowych" i 72 "ptasich"), w tym wszystkie parki narodowe, 93 parki krajobrazowe (w całości lub w części), część rezerwatów i część obszarów chronionego krajobrazu, a także tereny i obiekty, które dotych- czas nie były chronione w sposób szczególny. 

Na Suwalszczyźnie do Europejskiej Sieci Ekologicznej wejdą: SOO „Ostoja Wigierska”, SOO „Ostoja Suwalska” (część Suwalskiego Parku Krajobrazowego z jeziorem Hańcza), SOO "Jeleniewo" (sytrych kościoła w Jeleniewie z ko- lonią nietoperza - nocka łydkowłosego) oraz OSO „Puszcza Augustowska”. Na południu Puszcza Augustowska graniczy z Ostoją Biebrzańską.

Prace nad włączeniem tych obszarów do Europejskiej Sieci Ekologicznej wciąż trwają. Zainteresowanych zapraszamy do odwiedzenia naszej strony internetowej, gdzie pod adresem: http://www.wigry.win.pl/natura2000/info.htm znaleźć można wiele ciekawych informacji, między innymi szczegóły dotyczące Ostoi Wigierskiej i mapy projektowanych obszarów Natura 2000 w naszym województwie.

Koncepcja utworzenia zintegrowanej sieci obszarów chroniących różnorodność biologiczną Europy, a zwłaszcza najrzadsze siedliska i ga- tunki, jest niewątpliwie bardzo ważna i cenna. Wchodzące w skład sieci obszary funkcjonować będą zgodnie z opracowanymi planami ochrony i monitoringu, a za spójność ekologiczną sieci Natura 2000 ponosić będą odpowiedzialność poszczególne państwa członkowskie Unii Europejskiej.

Pamiętajmy jednak i o tym, jak wiele możemy zrobić dla zachowania różnorodności przyrodniczej w skali lokalnej, w najbliższym otoczeniu, przy domu, w gospodarstwie. Chroń- my wokół Wigier sródpolne zbiorniki wodne, torfowiska, miejsca bytowania nietoperzy, bociany... Pamiętajmy, że każdy brak równowagi ekologicznej rodzi w konsekwencji niebezpie- czeństwo przede wszystkim dla człowieka. Nieprzestrzeganie zasad ochrony może dopro- wadzić do tego, że nasze następne pokolenia będą znały niektóre rośliny, zwierzęta i ich siedliska tylko z nazwy, stwarzając sobie sztuczne, ubogie środowisko. Warto w tym miejscu przypomnieć ciągle aktualne przesłanie św. Franciszka: „troszcz się o człowieka, o zwierzę, o zioło, o wodę i powietrze, aby ziemia nie została ich zupełnie pozbawiona”.