Nr 4/2006

 HISTORIA, TRADYCJA, KULTURA   

Nazwa Wigry odnosi się zarówno do jeziora jak i wsi Wigry. Znamy kilka legend związanych z pochodzeniem tej nazwy. Jedna z nich mówi o pobycie Wielkiego Księcia Litewskiego Witolda, który w drodze powrotnej z wyprawy wojennej, z Państwa Zakonnego, zatrzymał się tutaj na odpoczynek i spotkał czterech brodatych mężczyzn. Na pytanie księcia: „Kim jesteście?”, odpowiedzieli: „vyrai”, czyli – mężczyźni – w języku litewskim lub jaćwieskim. Ci legendarni „mężczyźni” – uważani są za ostatnich Jaćwingów. Po upadku Jaćwieży, kiedy zostali pokonani przez Krzyżaków w 1283 roku, skryli się na wyspie jeziora. Książę Witold, nie znając nazwy jeziora, zaczął je nazywać najpierw Vyru, a potem Vygriu [Wigry].

Znana jest jednak inna wersja tej legendy, przytaczana przez Połujańskiego; według niej nad jezioro zawędrował w czasie łowów król Jagiełło, który miał spotkać owych „brodatych mężów”. Jak twierdzi litewski regionoznawca Eugenijus Petruskevicius (autor artykułu: „Po siedmiokroć proste jezioro”, „Aušra” 1998/3.), odnosząc się do pierwszego wariantu legendy, została ona wymyślona przez Polaków, bowiem “dla Litwinów jest rzeczą z dawien dawna oczywistą, że w owych czasach, w piętnastym stuleciu, jeśli nawet Litwin spotkałby Jaćwinga, nie ulega wątpliwości, że dogadałby się z nim, bowiem języki obu niezbyt się różniły”. Tym niemniej można założyć, że spotkano tutaj na początku XV wieku najprawdopodobniej niedobitki Jaćwingów, a także to, że nazwa jeziora jest pochodzenia jaćwieskiego. Pochodzi ona prawdopodobnie od wyrazu jaćwieskiego „vingrus”, tj. krzywy, kręty, falujący. Jaćwingowie mogli nazywać jezioro, które, jak mówią ludzie, jest „siedem razy proste”, Vingrus, tj. kręte jezioro. Od nazwy jeziora pierwsza osada odnotowana w archiwaliach była nazywana również Wigrami.

Zasobne w grubego zwierza lasy skłoniły władców do zbudowania tutaj dworu myśliwskiego na wyspie jeziora Wigry, w którym bywali zarówno królowie polscy (m.in. Władysław Jagiełło), jak i litewscy książęta. Z czasem pozwolenia na pozyskiwanie dóbr puszczańskich (tzw. wchody) przyznawano służbie leśnej (osacznikom) i poddanym (bartnikom, sianożęcom, budnikom, smolarzom), których obecność stała się zalążkiem pierwszych osad i wsi.

Dwór myśliwski za czasów króla Władysława IV Wazy został rozbudowany. Jednak największe zmiany miały miejsce za sprawą zakonu kamedułów, który otrzymał w 1667 roku decyzją Jana II Kazimierza wyspę Wigry. Rok później zakon stał się właścicielem obu puszcz - Przełomskiej i Perstuńskiej, czyli ogromnego obszaru.

Poprzez fundację klasztoru na Wigrach Jan Kazimierz chciał pozyskać u Boga odwrócenie klęsk trapiących Rzeczpospolitą przez cały czas jego panowania . Na terenie puszcz król zastrzegł sobie prawo do polowań. Ponadto zobowiązywał fundatora do wzniesienia na wigierskiej wyspie kościoła i klasztoru dla dwunastu zakonników. Zakonnicy przybyli do Wigier w 1668 roku. W pierwszym etapie adaptowali liczne budynki, znajdujące się na terenie wyspy.

Wyspa wigierska na XIX wiecznej mapie

Dwór oraz inne budynki służące goszczącym tu myśliwym były drewniane. Zdecydowano się nadsypać wzgórze i wzmocnić je masywnymi murami oporowymi. W roku 1671 pożar zniszczył drewnianą siedzibę kamedułów. Niewielki, również drewniany kościół odbudowano dopiero w 1678 roku.

Dwa lata później dla potrzeb wiernych został zbudowany, nieopodal półwyspu klasztornego, drugi drewniany, kościół pod wezwaniem Marii Magdaleny. Od wezwania kościoła pochodzi nazwa wsi – Magdalenowo. Znajdował się on na terenie obecnego cmentarza parafialnego. Budowa dwóch kościołów w niewielkiej od siebie odległości wynikała z reguły kamedulskiej. Kościół klasztorny był przeznaczony jedynie dla zakonników.

Wigry, zespół poklasztorny. Grafika A.Misierowicza. 1855 r.

W latach 70. XVII wieku z pewnością został opracowany plan budowy całego założenia klasztornego, który systematycznie realizowano. Po wzniesieniu murów oporowych utrzymujących taras dolny zbudowano, prawdopodobnie z drewna, tzw. Stary Erem. W latach 1694-1745 postawiono murowany kościół.

ciąg dalszy