Nr 1/2002

PRZYRODA I KRAJOBRAZ   

Maciej Kamiński 

TAJEMNICZE SUCHARY

(2)

Krawędź pła, zwykle obrzeżona pasem turzycy bagiennej, jest strefą, w której obserwować możemy największą różnorodność i obfitość "życia". Z bardzo nielicznie spotykanych roślin wodnych na uwagę zasługuje ciekawa, "drapieżna" bylina - pływacz drobny, której ofiarami są drobne zwierzęta planktonowe wpadające do pęcherzykowatych pułapek na jej liściach. Delikatne pędy pływacza wplątane są często w zanurzoną pod wodą część pła. 

Suchar I - kwitnący pływacz ( fot. M.Kamiński)

W typowych sucharach nie występują rośliny zakorzenione w dnie, w niektórych spotkać można jedynie rośliny o liściach pływających - grążele lub, znacznie rzadziej, grzybienie. Zdecydowana większość dużych bezkręgowców związanych z roślinnością wodną i fauna swobodnie pływająca, zwykle drapieżna, grupuje się więc w zanurzonej pod wodą krawędzi pła lub w jej pobliżu. W tej strefie sucharów bardzo licznie występują larwy owadów: ważek, chruścików, chrząszczy wodnych, jętek i muchówek. 

W toni wodnej aktywnie pływają chrząszcze i pluskwiaki.Specyficzne właściwości wody - wysoka kwasowość i bardzo niskie koncentracje wapnia - uniemożliwiają występowanie w sucharach niektórych grup bezkręgowców, tak pospolitych w innych jeziorach, jak na przykład mięczaki. Jedynie w zbiornikach, które charakteryzują się odczynem prawie obojętnym, przynajmniej w strefie przybrzeżnej, spotkać możemy niektóre ślimaki i małże. W Wądołku występują na przykład płucodyszne ślimaki - żyworódki, a w Sucharze I drobniutkie, osłonięte cieniutką i elastyczną muszlą małże - groszkówki.

Bezkręgowce zasiedlają także samą powierzchnię sucharów. Bez trudu dostrzeżemy ślizgające się po błonce powierzchniowej stada długonogich nartników oraz kręcące się po powierzchni wody lśniące chrząszcze - krętaki. 

W odróżnieniu od tętniącej życiem strefy przybrzeżnej toń otwartej wody i głębiny sucharów mają znacznie uboższą pod względem liczebności florę i faunę. Skład i biomasa glonów planktonowych są zróżnicowane. Te drobne rośliny są jednak na tyle nieliczne, iż w typowych sucharach nigdy nie występują masowo i nie tworzą zakwitów, tak charakterystycznych dla wód o wyższej żyzności. Plankton zwierzęcy (wrotki i skorupiaki planktonowe: wioślarki i widłonogi) również nie występuje obficie.

Warto zwrócić uwagę, iż toń sucharów jest środowiskiem zróżnicowanym. W okresie letnim powierzchniowe warstwy wody silnie się nagrzewają. Ponieważ jeziora osłania las, a ich powierzchnia jest stosunkowo niewielka, mieszanie wody przez wiatr jest bardzo słabe. Już na głębokości kilku metrów temperatura wody latem może wynosić około 7 stopni Celsjusza, a spadki temperatury wraz ze wzrostem głębokości mogą przekraczać 4 stopnie/metr! Są więc to wody silnie stratyfikowane termicznie. Równie silnie zaznaczają się zmiany koncentracji rozpuszczonego tlenu. W wielu sucharach już od głębokości 4 metrów tlen występuje w śladowych ilościach. 

Tak duże zróżnicowanie warunków siedliskowych wpływa oczywiście na rozmieszczenie organizmów wodnych, które najliczniej występują w przypowierzchniowej warstwie wody - ciepłej, dość jasnej i zawierajęcej życiodajny dla zwierząt tlen. Tlenu nie potrzebują natomiast licznie występujące w niektórych sucharach bakterie zdolne do fotosyntezy. 

Mogą się one rozwijać na głębokościach, do których dociera jeszcze promieniowanie słoneczne, lecz które są jednocześnie odtlenione i obfitują w siarkowodór. Taka sytuacja nie zdarza się w dużych, "typowych" jeziorach Suwal- szczyzny.

Zimne, ciemne i pozbawione tlenu dno zasiedlają skrajnie nieliczne zwierzęta. Niekorzystne dla występowania fauny dennej warunki tolerują np. larwy niektórych muchówek z rodziny ochotkowatych i okresowo przebywające w dnie drapieżne larwy wodzieni. Osady denne są galaretowate, silnie uwodnione, o barwie ciemnobrunatnej. Zawierają wiele słabo rozłożonych szczątków gałązek, szpilek sosnowych i świerkowych, liści brzóz, torfowców i innych roślin. W czasie wielu tysięcy lat od powstania zbiorników nagromadziło się w sucharach kilkanaście metrów osadów.

Jak już wcześniej wspomniałem, ryb jest w sucharach niewiele lub (w pięciu) nie występują w nich wcale. W większości sucharów przeżywają okonie i karasie, w niektórych dodatkowo szczupak, płoć lub nawet leszcz. Warunki dla rozwoju ichtiofauny są bardzo trudne, przy czym krytycznym okresem dla ryb są zimowe przyduchy. Niektóre gatunki, w szczególności karaś i płoć, występują w postaci karłowatej.

Część sucharów spełnia bardzo ważną funkcję - są miejscem rozrodu płazów. Na przykład w Sucharze II masowo odbywa gody ropucha szara. Wiosną można tu obserwować najpierw duże ilości skrzeku, a później całe kłębowiska pływających w przybrzeżnej strefie jeziora ciemnych kijanek. W Sucharze VI spotkać można m.in. dwa gatunki traszek - zwyczajną i grzebieniastą.

Ptaki wodne występują na sucharach nielicznie. Najczęściej na większych zbiornikach możemy natknąć się na kaczki krzyżówki lub gągoły.

Suchar VII zimą ( fot. M.Kamiński)

Suchary, jako ekosystemy o charakterze naturalnym, zostały w parku objęte ochroną ścisłą (Wądołek, Suchar Wielki, Suchar Dembowskich, Suchar Wschodni, Suchar Zachodni, Konopniak) bądź częściową, z zamiarem nie ingerowania w ich funkcjonowanie. Należy zapewnić tym unikatowym elementom przyrody jak najlepszą izolację od bezpośredniego wpływu człowieka, gdyż są to zbiorniki mało stabilne. Ich struktura ekologiczna może łatwo ulec odkształceniu, tak poprzez zwiększony dopływ soli mineralnych, jak i mechaniczne zniszczenie wrażliwej na wydeptywanie roślinności torfowiskowej. Tam, gdzie w zlewni sucharów teren został częściowo odlesiony, gdzie w pobliżu zbiorników zlokalizowane są zabudowania lub przebiega droga, obserwowane są niepokojące zjawiska szybkiego użyźniania ekosystemów, m.in. wkraczanie szuwaru trzcinowego i wielu gatunków roślin typowych dla torfowisk niskich.

Te interesujące zbiorniki wodne można poznać, wędrując zagospodarowanymi ścieżkami edukacyjnymi parku. W pobliżu siedziby dyrekcji parku w Krzywem wytyczone zostały dwie ścieżki - "Las", z możliwością obserwowania z pomostu Suchara I oraz "Suchary" - z trasą biegnącą m.in. brzegiem Suchara II, kładką przez pło torfowcowe nad Sucharem III, do zadaszonej platformy widokowej nad Sucharem IV. Również w rejonie Zatoki Słupiańskiej jeziora Wigry, pokonując trasę ścieżki "Jeziora", podziwiać możemy największy zbiornik tego typu - Suchar Wielki, stojąc na platformie widokowej lub spacerując po kładce wychodzącej na torfowisko. Wybierając się na zwiedzanie, warto zaopatrzyć się w dyrekcji parku w przewodniki po omawianych ścieżkach, aby dokładniej poznać tajemniczy świat sucharów.