DRZEWO JAKO SIEDLISKO RÓŻNORODNYCH ORGANIZMÓW   (cz.2)

Do grzybów mikoryzowych należy również dobrze znana purchawka (Lycoperdon sp.) (Ryc. 13) czy tęgoskór (Scleroderma sp.) (ryc.14). Niektóre grzyby mikoryzowe są bardzo wyspecjalizowane i żyją w symbiozie tylko z wybranymi gatunkami. Maślak lepki (Suillus grevillei (Klotzsch.) Sin.) tworzy mikoryzę z modrzewiem. Sosnę preferuje maślak ziarnisty (Suillus granulatus (L.) Rouss.) i maślak zwyczajny (Suillus luteus (L.) Rous.). Tak samo koźlarz sosnowy (Leccinum vulpinum Wait.) występujący w lasach sosnowych, związany jest z sosną zwyczajną.

Wiele grzybów bierze udział w rozkładzie zbutwiałych roślin w leśnej glebie, są to np.: muchomor czerwony (Amanita muscaria (L.) Hook), włośnianka brunatna (Hebeloma mesophaeum (Pers.) Quel), piestrówka żółtawa (Rhizopogon obtextus (Spreng.) Rauch.), grzyb częsty w sosnowych lasach, mający owocniki pod ziemią lub częściowo wystające. Ważną cechą niektórych grzybów mikoryzowych jest zdolność tworzenia barwników polifenolowych, które wiążą metale ciężkie jak, ołów (Pb) cynk (Zn), kadm (Cd), cez (Cs).

Takimi grzybami są np. podgrzybek brunatny (Xerocomus badius (Fr) Küh. ex Gilb.), pieprznik jadalny (Canthrellus cibarius Fr.). Te bardzo pospolite grzyby również na Suwalszczyźnie są napromieniowane izotopami promieniotwórczymi cezu 137 po katastrofie elektrowni jądrowej w Czarnobylu w 1986 r. Stwierdzono u nich, zwłaszcza u podgrzybka brunatnego najwyższe stężenia cezu na tym terenie. Wysokie stężenie cezu stwierdzono również w Sudetach, okolicach Cieszyna, Częstochowy, Opola. Należy dodać, że wg obliczeń fizyków jądrowych przeciętny Polak nie powinien zjadać więcej niż około 5 kg świeżych owocników w ciągu roku. Nie mówiąc już o tym, że w parkach narodowych nie należy ich zbierać w ogóle. Pamiętajmy! Obecność grzybów mikryzowych w lesie jest niezbędna do prawidłowego życia drzewa. Nie zrywajmy, nie depczmy również tych trujących, nieznanych. Nadmierna eksploatacja grzybów (nieumiejętne ich zbieranie, zwłaszcza grabkami!, które bardzo niszczą grzybnię), może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowotnego lasu, do zaniku owocników grzybów, co czasem pozbawia np. niektóre bezkręgowce bazy pokarmowej.

Główną część drzewa nad ziemią stanowi pień. Jego najważniejszym zadaniem jest utrzymanie drzewa w pionie, udźwignięcie całej korony. Musi być on wytrzymały na wiatr, deszcz, śnieg. Jeżeli wierzchołek korony drzewa jest w jednej osi z jego podstawą, mówimy wtedy, że jest w typie strzały. Taki pień, zwłaszcza w młodym wieku mają drzewa jak np.: świerk, sosna, modrzew, olsza czarna. U większości drzew pień rozdziela się na konary, gałęzie i traci osiowy charakter, wtedy nazywamy go kłodą. Pień w postaci kłody charakterystyczny jest dla dębów, lip, klonów i jesionów. Na przekroju poprzecznym pień ma najczęściej kształt eliptyczny, jajowaty, rzadko idealnie kolisty. Schemat przekroju pnia przedstawia rycina 15.

Ryc. 15. Przekrój pnia drzewa - schemat

Zewnętrzną warstwą pnia, chroniącą drzewo przed utratą wody, wahaniami temperatury i przed działaniem różnych organizmów powodujących rozkład drewna jest korowina (martwica korkowa), nazywana potocznie korą. Wygląd jej i kolor zmienia się często z wiekiem. U młodej brzozy widzimy gładką, cienką białą korowinę, a gdy jest ona starsza, to grubieje, pęka i robi się popielatoszara. W korze niektórych drzew są alkaloidy np.: salicyna u wierzby, betulina u brzozy. U wszystkich występują w większej lub mniejszej ilości garbniki. W medycynie homeopatycznej stosowana jest np. kora wierzby w chorobach reumatycznych, gośćcu, itd. Jej garbniki, salicylany, flawonoidy itp. działają przeciwbakteryjnie, przeciwzapalnie, przeciwzakrzepowo.

Pod korowiną jest warstwa łyka służąca głównie do przewodzenia do korzeni i innych części drzewa związków organicznych wytworzonych w liściach. Niektóre gatunki drzew: lipy, wiązy, wierzby, mają silnie rozwinięte łyko, które kiedyś było używane na plecionki, maty, powrozy, łapcie. Nazywano je łubem (stąd np. łubianka do truskawek)

Pomiędzy łykiem a drewnem (kierując się do środka pnia) jest bardzo czynna, żywa tkanka twórcza zwana kambium, czasem miazgą. Inicjuje ona wytwarzanie nowych warstw łyka na zewnątrz i nowych warstw (słojów) drewna do wewnątrz pnia przez całe życie drzewa. Najznaczniejszą, centralną częścią pnia jest drewno (ksylem). Jego tkanki zbudowane są przede wszystkim z celulozy (40 – 60 %), hemiceluloz (25 – 35 %), ligniny (21 – 30 %) i innych związków między innymi wosków, tłuszczów, żywic. Funkcją drewna jest doprowadzenie wody z solami mineralnymi z korzeni do gałęzi i liści, magazynowanie materiałów zapasowych i wzmocnienie mechaniczne całości rośliny (drzewa). Mikroskopowa budowa drewna drzew iglastych i liściastych różni się istotnie. Drewno drzew iglastych ma budowę stosunkowo prostą: składa się głównie z cewek pełniących równocześnie funkcje przewodzące i wzmacniające. Budowa drewna drzew liściastych jest bardziej złożona. Warto pamiętać, że żywicę wydziela tylko drewno drzew iglastych.

Drewno bliżej korowiny jest jaśniejsze, tworzy tzw. biel i to jest część przewodząca wodę. Drewno bliżej rdzenia jest najczęściej ciemniejsze, nie przewodzi wody, nazywamy go twardzielą. Jest ciemniejsze, bo zawiera żywice, gumy, garbniki – substancje konserwujące. Dlatego twardziel jest bardziej odporna na działanie różnych czynników jak np. grzybów, które mogą powodować rozkład drewna. Takie różnice w bieli i twardzieli możemy zauważyć u dębu, robinii, sosny, modrzewia, cisa, jałowca. Nieróżniącą się wyglądem biel od twardzieli mamy u świerka, lipy, głogu. Co roku warstwy drewna przyrastają – widać je mniej lub bardziej wyraźnie na ściętym pniu. Są to słoje przyrostu rocznego. Dzięki nim możemy obliczyć wiek drzewa.

Na przekroju poprzecznym pnia najczęściej w środku widać małą plamkę, ciemniejszą od reszty drewna – rdzeń. Na początku życia drzewa rdzeń składa się z żywych komórek jego główną funkcją jest gromadzenie i przechowywanie na zimę materiałów zapasowych. W miarę starzenia się drzewa, komórki te zamierają i ulegają rozkładowi. Znajduje się w nich żywica, powietrze i inne substancje. Kształt rdzenia jest różny i często stanowi cechę charakterystyczna dla poszczególnych rodzajów, np. u olszy jest trójkątny, dębu gwiaździsty.

Każde drzewo, na pewnej wysokości nad ziemią ma cały zespół konarów i gałęzi nazywany koroną, Jej wygląd charakterystyczny jest dla każdego gatunku drzewa, zależy także od warunków wzrostu. Drzewo, które rośnie pojedynczo, swobodnie na otwartej przestrzeni najczęściej ma gałęzie osadzone niżej nad ziemią. Gdy drzewa rosną jedno obok drugiego, mają koronę osadzoną wysoko, dolna część pnia jest pozbawiona większości lub całkowicie gałęzi. Gałęzie te zamierają, i najczęściej odpadają. To obumieranie spowodowane jest silnym zacienieniem, które uniemożliwia efektywną fotosyntezę.

   Spis treści

Dalej