kod siedliska: 3140
Twardowodne oligo– i mezotroficzne zbiorniki
z podwodnymi łąkami ramienic Charetea
Definicja
Są to naturalne zbiorniki wód oligo– i mezotroficznych, o umiarkowanej lub wysokiej zawartości elektrolitów, w których ramienice (Charophyta) stanowią dominującą grup roślin porastających dno zbiornika – tzw. łąki podwodne – często o charakterze jednogatunkowych agregacji. Jeziora te charakteryzują się dużą przezroczystością i zazwyczaj szmaragdowozielonym kolorem wody spowodowanym jej czystością oraz dużą ilością jonów wapnia. Wobec dużej przezroczystości wód ramienice mogą wegetować na znacznych głębokościach i łąki ramienicowe zajmują często duże powierzchnie dna zbiornika. łąki te są zbudowane albo wyłącznie przez ramienice, albo tworzą zbiorowiska z niewielkim udziałem przedstawicieli innych grup systematycznych hydromakrofitów.
Charakterystyka
Ramienice są dużymi glonami, pokrojem przypominającymi niektóre wodne rośliny naczyniowe, dość pospolitymi w rozmaitych typach ekosystemów wodnych. Występują one w różnych typach zbiorników wód stojących lub o słabym ruchu wody. W zbiornikach okresowych lub nowo powstałych często tworzą pionierskie zbiorowiska roślinne kolonizujące dno zbiornika. W wodach eutroficznych ramienice są eliminowane z większych głębokości z powodu niedoboru światła, a w miejscach płytszych muszą konkurować z innymi hydromakrofitami. W efekcie zbiorowiska roślinne przez nie budowane zajmują w zbiornikach eutroficznych tylko niewielkie powierzchnie dna na małych głębokościach lub towarzyszą one zbiorowiskom roślin naczyniowych. Natomiast na dnie jezior oligo– i mezotroficznych o wysokiej przezroczystości wód i umiarkowanej lub dużej zawartości wapnia wykształcają się trwałe zbiorowiska złożone głownie z ramienic. Te fitocenozy, często określane mianem „podwodnych łąk ramienicowych”, mogą być jedno– lub wielogatunkowe, złożone z przedstawicieli rodzajów: ramienica Chara, krynicznik Nitella, rozsocha Tolypella, krynicznica Nitellopsis, lichnotamnus Lichonothamnus. Ich biomasa i zawartość pierwiastków biogennych są porównywalne lub nawet wyższe niż u roślin naczyniowych. Ponieważ niektóre gatunki ramienic są zimotrwałe, przetrzymywanie nutrientów w biomasie roślinnej wykracza poza sezon wegetacyjny. Ponadto wykazano, że ramienice wolniej ulegają rozkładowi niż rośliny naczyniowe – z powodu wysokiej zawartości wapnia inkrustującego komórki ramienic. Pobieranie nutrientów z osadów – powszechnie obserwowane u roślin naczyniowych – u ramienic nie odgrywa tak istotnej roli, gdyż są one przymocowane do podłoża tylko chwytnikami. Ramienice mogą także pośrednio wpływać na krążenie nutrientów w jeziorach. Wykorzystywanie węglanów jako źródła węgla w czasie fotosyntezy jest połączone z wytrącaniem wapnia, sprzyjając unieruchomieniu fosforu przez wiązanie w nierozpuszczalnych związkach wapnia lub sorpcję na sedymentujących cząstkach mineralnych. Zwarte łąki ramienic powodują dobre natlenienie powierzchniowej warstwy osadów dennych, powstrzymując uwalnianie biogenów. Ponadto gęste łąki ramienic ograniczają resuspensję osadów, w konsekwencji blokując to ważne dla organizmów planktonowych wewnętrzne źródło biogenów. Podwodne łąki ramienic mogą więc funkcjonować jako pułapki dla nutrientów. Z drugiej strony występowanie ramienic jest uzależnione od wielu czynników fizycznych i chemicznych, takich jak głębokość, charakter dna, przenikalność światła, stężenia związków biogennych, zanieczyszczeń i in. Większość ramienic nie toleruje stężenia fosforanów w wodzie przekraczającego 0,02 mg/l. Ramienice są dobrymi wskaźnikami jakości wód. Jednak wiedza na temat rozprzestrzenienia się i występowania bentosowej roślinności ramienicowej wymaga uzupełnienia. Wiemy, że jeśli chodzi o gospodarkę wodną, to zbiorowiska te są uzależnione od wahań poziomu wody i od działalności człowieka.
Uwaga: oznaczanie ramienic wymaga obserwacji plechy, wraz ze stwierdzeniem obecności i charakteru okorowania oraz aparatu reprodukcyjnego. Gatunki mogą być jedno-lub dwupienne. Bardzo ważnym jest zebranie osobników w fazie generatywnej.
Podział na podtypy
Kryterium podziału związane jest ze stopniem zmineralizowania i trofią wód, powodującymi zasiedlanie jezior przez przedstawi-cieli różnych gatunków. Część występujących w Polsce przedstawicieli ramienic, głównie z rodzaju Chara, wymaga wód o silnym zmineralizowaniu, bogatych w duże ilości wapnia niezbędnego do inkrustacji komórek okorowania. Wody te mają wyraźnie zasadowy odczyn – pH od 7,0 do 9,0. Natomiast czyste zbiorniki o umiarkowanej zawartości wapnia i odczynie wód zbliżonym do obojętnego – pH od 6,0 do 8,0 – są zazwyczaj zasiedlane przez ubogie gatunkowo zbiorowiska z dominacją kryniczników. W efekcie można wyodrębnić dwa podtypy:
- 3140–1 – Zbiorowiska ramienic ze związku Charion fragilis w silnie zmineralizowanych, zasadowych wodach oligo– i mezotroficznych. Zbiorowiska tworzone głównie przez różne gatunki z rodzaju Chara, zazwyczaj inkrustowane węglanem wapnia i występujące w wodach obojętnych lub zasadowych, bogatych w wapń.
- 3140–2 – Zbiorowiska ramienic ze związku Nitellion flexilis w słabo zmineralizowanych wodach oligo– i mezotroficznych. Zbiorowiska tworzone głównie przez kryniczniki (Nitella), z reguły nie inkrustowane węglanem wapnia i występujące w wodach z małą ilością elektrolitów i odczynem od umiarkowanie kwaśnego do lekko zasadowego.
Umiejscowienie typu w polskiej klasyfikacji fitosocjologicznej
Zbiorowiska makrofitów na dnie oligo– i mezotroficznych zbiorników wodnych złożone głównie lub niemal wyłącznie z okazałych glonów należących do ramienic.
Klasa Charetea
Rząd Charetalia
Związek Charion fragilis
Zespoły:
Charetum tomentosae
Charetum contrariae
Charetum rudis
Charetum asperae
Charetum jubatae
Charetum aculeolatae
Charetum strigosae
Nitellopsidetum obtusae
Charetum fragilis
Charetum (= Magnocharetum) hispidae
Charetum polyacanthae
Charetum tenuispinae
Charetum vulgaris
Związek Nitellion flexilis
Zespoły:
Charetum coronatae
Nitelletum mucronatae
Nitelletum flexilis
Nitelletum syncarpae
Nitelletum gracilis
Nitelletum opacae
Bibliografia
BERNATOWICZ S., WOLNY P. 1974. Botanika dla limnologów i rybaków. PWRiL Warszawa. ss. 518.
BRZEG A., WOJTERSKA M. 1996. Przegląd systematyczny zbiorowisk roślinnych Wielkopolski wraz z oceną stopnia ich zagrożenia. Bad. Fizj. Pol. Zach., Ser. B. 45: 7–40.
DĄBROWSKA B., GOSZCZYŃSKI J. 2000. Hydrofity Strugi Siedmiu Jezior na terenie Parku Narodowego Bory Tucholskie. W: Banaszak J., Tobolski K. (red.) Park Narodowy Bory Tucholskie. Wyd. Uczelniane Akademii Bydgoskiej, wyd. II, Bydgoszcz, 245–259.
DĄMBSKA I. 1952. Ramienice okolic Poznania. Acta Soc. Bot. Pol., 21 (3): 335–368.
DĄMBSKA I. 1964. Charophyta—Ramienice. Flora słodkowodna Polski T. 13. PWN, Warszawa, ss 126.
DĄMBSKA I. 1966. Zbiorowiska ramienic Polski. PTPN, Prace Kom. Biol., 31 (3), Poznań, ss. 75.
DĄMBSKA I., MICHNA I. 1967. Ramienice Pojezierza Drawskie-go. Bad. Fizj. Pol. Zach., 20: 169–171.
DĄMBSKA I., 1969. Ramienice kompleksu jezior „Wielkie Mamry”. Bad. Fizj. Pol. Zach., 22: 151–160.
DĄMBSKA I. 1971. Tolypella glomerata (Desvaux) v. Leonhardi, nowy dla Polski gatunek z rodziny Characeae. Bad. Fizj. Pol. Zach. Ser. B. 24: 275–279.
GĄBKA M., PEŁECHATY M. 2003. Nowe stanowisko Charetum polyacanthae Dąmbska 1966 ex Gąbka et Pełechaty hoc loco w Wielkopolsce. Bad. Fizj. Pol. Zach., Ser. B. 52: 109–112.
FORSBERG C. 1965. Environmental conditions of swedish Charophytes. Symb. Bot. Upsal., 18 (4): ss. 67.
HUTOROWICZ A. 1997. Ramienice wód północno–wschodniej Polski. 1. Chara strigosa A. Br. Ramienica szczeciniasta – budowa morfologiczna i występowanie. Komunikaty Rybackie 1997, nr 3: 8–9.
HUTOROWICZ A. 1997. Ramienice wód północno–wschodniej Polski. 2. Chara fragilis Desvaux – ramienica krucha. Komunikaty Rybackie 1997, nr 6: 11–13.
HUTOROWICZ A. 1998. Ramienice Polski północno–wschodniej. Nitellopsis obtusa (Desvaux) J. Groves 1919 – krynicznica tępa. Komunikaty Rybackie 1998, nr 6: 26.
KARCZMARZ K. 1970. Ekologia i zbiorowiska ramienic (Charales) Pojezierza Łęczyńsko–Włodawskiego – [Stonewort (Charales) ecology and communities in the lake district of Łączna and Włodawa]. VIII Zjazd hydrobiologów polskich w Białymstoku, Warszawa, PTH: 62–63.
KRASKA M., PIOTROWICZ R. 1998. Roślinność jezior Drawieńskiego Parku Narodowego. W: Operat ochrony ekosystemów wodnych Drawieńskiego Parku Narodowego. Wykonano w Zakładzie Ochrony Wód UAM, Poznań (mscr.).
KRASKA M., PIOTROWICZ R., SZYPER H., SZELAG–WASIELEWSKA E., GOŁDYN R., & KLIMASZYK P. 2002. Variability of trophic state and vegetation in lakes of Drawieński National Park (Northern Poland), Verh. Internat. Verein. Limnol., 28, (2), 900–904.
KRAWIECOWA A. 1954. W sprawie ochrony jezior lobeliowych na Pomorzu – Pour la protection des lacs du type Lobelia en Poméranie. Ochrona przyr., 22: 160–166.
KUFEL L., KUFEL I. 2002. Chara beds acting as nutrient sinks in shallow lakes–a review. Aquatic Botany 72: 249–260.
KUFEL L., OZIMEK T. 1996. Can Chara control phosphorus cycling in Lake Luknajno (Poland)? Hydrobiologia, 275/276: 277–283.
PIECZYŃSKA E. 1988. Rola makrofitów w kształtowaniu trofii jezior. Wiad. ekol., 34: 376–404.
PEREYRA–RAMOS E. 1981. The ecological role of Characeae in lake littoral. Ekol. pol., 29: 167–209.
PODBIELKOWSKI Z., TOMASZEWICZ H. 1996. Zarys hydrobotaniki. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, ss. 531.
REJEWSKI M. 1981. Roślinność jezior rejonu Laski w Borach Tucholskich. Wyd. UMK, Toruń, ss. 178.
VAN DEN BERG M. S., COOPS H., SIMONS J., DE KEIZER A. 1998. Competition between Chara aspera and Potamogeton pectinatus as a function of temperature and light. Aquatic Botany 60: 241–250.
VAN DEN BERG, M. S. COOPS H., SIMONS J., PILON, J. 2002. A comparative study of the use of inorganic carbon resour-ces by Chara aspera and Potamogeton pectinatus. Aquatic Botany 72: 219–233.
Ryszard Piotrowicz