kod siedliska: 3260
Nizinne i podgórskie rzeki ze zbiorowiskami włosieniczników
Definicja
Cieki wodne - nizinne do podgórskich - porośnięte przez zakorzenione w dnie rośliny zanurzone lub z pływającymi liśćmi ze związku Ranunculion fluitantis lub wodne mszaki.
Charakterystyka
Dna koryt strumieni i rzek, najczęściej (I) - II - V rzędu o średnio intensywnym do intensywnego przepływie wody, osadach z dominującą frakcją piaszczystą, żwirową lub drobnokamienistą, zasilane wodami podziemnymi lub z intensywną wymianą wód między korytem rzeki a jej strefą hyporeiczną poprzez przepuszczalne osady denne. Cieki te przynajmniej we fragmentach porośnięte są przez płaty roślin zakorzenionych w dnie i z zanurzonymi w wodzie pędami, rzadziej wytwarzających również liście pływające po powierzchni wody lub pędy częściowo wyniesione ponad powierzchnię (częste przy brzegu lub w mikrosiedliskach o spowolnionym przepływie wody). W skład roślinności siedliska wchodzą również przytwierdzone do dna mszaki i makroskopowe glony (zielenice nitkowate, krasnorosty i ramienice).
Podział na podtypy
W zachodnioeuropejskich klasyfikacjach wyróżnia się zwykle kilka (do 6-7) różniących się strukturą roślinności podtypów, w zależności od odczynu wody i jej potencjału troficznego (Francja) lub charakteru geologicznego podłoża (wapienne - bezwapienne, co koresponduje z odczynem) i spadku odcinka cieku (Niemcy). Ze względu na brak lub niewielką reprezentację na terenie Polski niektórych z uwarunkowań fizycznych stanowiących podstawę klasyfikacji, zwykle zubożoną strukturę zbiorowisk roślinnych w granicznym obszarze zasięgu siedliska na terenie Polski oraz słaby stopień poznania i nieliczne tylko opisy roślinności, brak jest obecnie podstaw do ścisłego i udokumentowanego wyróżnienia podtypów siedliska. Niektóre przestanki do ewentualnej późniejszej klasyfikacji zostaną wskazane w opisie odmian siedliska. Nie należy jednak oczekiwać -nawet po dokładniejszym zbadaniu - możliwości zaproponowania równie zróżnicowanego podziału, jak w europejskim obszarze klimatu atlantyckiego.
Umiejscowienie siedliska w polskiej klasyfikacji fitosocjologicznej
Omawiane siedlisko według polskiej klasyfikacji obejmuje jedynie związek Ranunculion fluitantis, zaliczany do klasy Potametea, przy czym jedynie jeden z gatunków uznawanych za charakterystyczne dla tej klasy (Elodea canadensis) występuje jako składnik zbiorowisk tego siedliska.
Pozycja syntaksonomiczna siedliska w polskiej klasyfikacji przedstawia się następująco:
Klasa Potametea
Rząd Potametalia
Związek Ranunculion fluitantis
Zespoły:
Ranunculetum fluitantis włosienicznika rzecznego
Ranunculo-Callitrichetum hamulatae rzęśli hakowatej i włosieniczników
Ranunculo-Sietum erecto-submersi podwodnej formy potocznika i włosieniczników
Stan poznania tych zespołów na obszarze Polski jest dalece niewystarczający, a przyszłe badania prawdopodobnie doprowadzą do znaczącej rewizji tej klasyfikacji. M. in. wymieniony w definicji siedliska wg Natura 2000 związek Callitricho-Batrachion (opisywany jako charakterystyczny dla rzek z wyraźnymi przepływami niżówkowymi, a więc typowymi dla klimatu Polski) nie został uwzględniony w polskiej klasyfikacji fitosocjologicznej. W europejskich badaniach roślinności zanurzonej rzek podkreśla się jednak często nieadekwatność metodyki fitosocjologicznej do klasyfikacji zbiorowisk roślin wód płynących.
Bibliografia
3260 - Rivieres des etages planitiaire a montagnard avec vegetation du Ranunculion fluitantis et du Callitricho-Batrachion In: Ministere de l'ecologie et du developpement durable: Le reseau ecologique europeen Natura 2000. Cahier d habitats, Habitats humides: 191-222. http: //natura2000. erwironnement. gouv. fr
ADAMEC L, ONDOK R 1992. Water alkalization due to photo-synthesis of aquatic plants: the dependence on total alkalinity. Aquatic Botany43: 93-98.
ANDRZEJEWSKI W, NAGENGAST B. 2002. Bioróżnorodność rezerwatu przyrody „Stonawy" na rzece Wetnie. W: Puchalski W, PAWELCZUK J. K. (red.) Bliskie Naturze Kształtowanie Dolin Rzecznych. Wydawn. Uczeln. Politechniki Koszalińskiej, Koszalin: 80-81.
BAATTRUP-PEDERSEN A., LARSEN S. E., RIIS T. 2003. Composition and richness of macrophyte communities in small Danish streams - influence of environmental factors and weed cutting. Hydrobiologia 495: 171-179.
BAATTRUP-PEDERSEN A., RIIS T. 1999. Macrophyte diversity and composition in relation to substratum characteristics in regulated and unregulated Danish streams. Freshwater Biology 42: 375-385.
BAATTRUP-PEDERSEN A., RIIS T, HANSEN H. O. FRIBERG N. 2000. Restoration of a Danish headwater stream: short-term changes in plant species abundance and composition. Aquatic Conserv.: Mar. Freshw. Ecosyst. 10: 13-23.
BAATTRUP-PEDERSEN A., SKRIVER1, WIBERG-LARSEN R 2000. Weed-cutting practice and impact on trout density in Danids lowland streams. Verh. Internat. Verein. Limnol. 27: 674-677.
BARENDREGT A., WASSEN M. J. 1994. Surface water chemistry of the Biebrza River with special emphasis on nutrient flow and vegetation. W: Report 2: Biebrza Wetlands Research of the Utrecht University presented at the Workshop „Biebrza Wetlands", October 1993, IMUZ, Falenty. Red. M. J. Wassen, H. Okruszko. Falenty, Utrecht: 133-146.
BARRAT-SEGRETAIN M. H., AMOROS C. 1995. Influence of flood timing on the recovery of macrophytes in a former river channel. Hydrobiologia 316: 91-101.
BARRAT-SEGRETAIN M. H., BORNETTE G., 2000. Regeneration and colonization abilities of aquatic plant fragments: effect of disturbance seasonality. Hydrobiologia 421: 31-39.
BARRAT-SEGRETAIN M. H., HENRY C. R, BORNETTE G. 1999. Regeneration and colonization of aquatic plant fragments in relation to the disturbance frequency of their habitats. Arch. Hydrobiol. 145: 111-127.
BERNEZ I., HAURY J. 1996. Downstream effects of hydroelectric impoundment on river macrophyte communities. In: Leclerc M., Capra H., Valentin S., Boudreault A., Cote Y (eds) Ecohydraulics 2000 Ouebec, INRS-Eau Ouebec: Al 3-A24.
BIAŁOKOZ W. 1999. Biebrzański Park Narodowy - Plan Ochrony. Operat Ochrony Ekosystemów Wodnych.
BODNERM. 1994. Inorganic carbon sourcefor photosynthesis in the aquatic macrophytes Potamogeton natans and Ranunculus fluitans. Aquatic Botany 48:109-120.
BORNETTE G., AMOROS C, LAMOUROUX N. 1998. Aquatic plant diversity in riverine wetlands: the role of connectivity. Freshwater Biology 39: 267-283.
BORNETTE G., GUERLESOUIN M., HENRY R H. 1996. Are the Characeae able to indicate the origin of groundwater in former river channels? Vegetatio 125: 207-222.
BRYLIŃSKA M. (red.) 2000. Ryby słodkowodne Polski. PWN, Warszawa, s. 521.
CARBIENER R., TREMOLIE RES M., MERCIER J. L, ORTSCHEIT A. 1990. Aquatic macrophyte communities as bioindicators of eutrophication in calcareous oligosaprobe stream waters (Upper Rhine plain, Alsace). Vegetatio 86: 71-88.
DAJDOK Z., PROĆKÓW J. 2003. Flora wodna i błotna Dolnego Śląska na tle zagrożeń i możliwości ochrony. W: Kącki Z. (red.) Zagrożone gatunki flory naczyniowej Dolnego Śląska. PTPP „Pro Natura", Wrocław: 131-150.
DUFF J. H., HENDRICKS S. R, JACKMAN A. R, TRISKA F. J. 2002. The effect of Elodea canadensis beds on porewater chemistry, microbial respiration, and nutrient retention in the Shingobee River, Minnesota, North America. Verh. Internat. Vere-in.Limnol. 28: 214-222.
DYDUCH-FALNIOWSKA A., HERBICH J., HERBICHOWA M., MRÓZ W., PERZANOWSKA J. 2002. Wdrażanie koncepcji sieci NATURA 2000 w Polsce w latach 2001-2003. Materiały instruktażowe dla wojewódzkich zespołów realizacyjnych: Krótka charakterystyka typów siedlisk przyrodniczych o znaczeniu europejskim, występujących w Polsce. Kraków--Gdańsk2002.
EICHENBERGER E., WEILENMANN H. U. 1982. The growth of Ranunculus fluitans Lam. in artificial canals. In: Symoens J. J., Hooper S. S., Compere R (eds.) Studies on aquatic vascular plants. Royal Botanical Soc. Belgium, Brussels: 324-332.
EUROPEAN COMMISSION, DG ENVIRONMENT, NATURĘ AND BIODIVERSITY 2003. NATURA 2000. Interpretation Manual of European Union Habitats. EUR 25.
FJORBACK C, KRONVANG B. 2002. Interaction between aquatic macrophytes and stream hydraulics in a Danish stream: implications of different weed-cutting methods. Verh. Internat. Verein. Limnol. 28: 1299-1303
GREULICH S., BORNETTE G.1999. Competitive abilities and related strategies in four aquatic plant species from an inter-mediately disturbed habitat. Freshwater Biology 41: 493-506.
HARRISON S. S. C. 2000. The importance of aquatic margins to invertebrates in English chalk streams. Arch. Hydrobiol. 149: 213-240.
HARRISON S. S. C, HARRIS I. T, CROEZE A., WIGGERS R. 2000. The influence of bankside vegetation on the distribution of aąuatic insects. Verh. Internat. Verein. Limnol. 27: 1480-1484.
HATTON-ELLIS T. W, GRIEVE N. 2003. Ecology of watercourses characterised by Ranunculion fluitantis and Callitricho-Batrachion vegetation. Conserving Natura 2000 Rivers Ecology Series No. 11, English Nature, Peterborough, s.64, http: //www.riverlife.org.uk
HAURY J., 1996. Assessing functional typology involving water quality, physical features and macrophytes in a Normandy river. Hydrobiologia 340: 43-49.
HAURY J., AIDARA L. G. 1999. Macrophyte cover and standing crop in the River Scorff and its tributaries (Brittany, northwestern France): scale, patterns and process. Hydrobiologia 415: 109-115.
HAURY J., DUTARTRE A., BINESSE F, CODHANT H., VALKMAN G. 2001. Macrophyte biotypologies of rivers in Lozere - France. Verh. Internat. Verein. Limnol. 27: 3510-3517.
HERBICH J., GÓRSKI W. 1993. Specyfika, zagrożenia i problemy ochrony przyrody dolin małych rzek Pomorza. W: Tomiałojć L. (red.) Ochrona przyrody i środowiska w dolinach nizinnych rzek Polski. Wydawn. Instytutu Ochrony Przyrody PAN, Kraków: 167-188.
JASNOWSKI M., JASNOWSKA J., FRIEDRICH S. 1986. Roślinność rzeczna, torfowiskowa i źródliskowa projektowanego Drawieńskiego Parku Narodowego. W: Agapow L., Jasnowski M. (red.) Przyroda projektowanego Drawieńskiego Parku Narodowego. Gorzowskie Towarzystwo Naukowe, Gorzów Wlkp.: 69-94.
JOŃCA T, DĄBROWSKA B. B., PUCHALSKI W. 2002. Ekologiczne efekty podpiętrzeń małych rzek na przykładzie Skotawy. W: Puchalski W, Pawelczuk J. K. (red.): Bliskie Naturze Kształtowanie Dolin Rzecznych. Wydawn. Uczeln. Politechniki Koszalińskiej, Koszalin: 109-111.
KAENEL B. R., BUEHRER H., UEHUNGER U. 2000. Effects of aquatic plant management on stream metabolism and oxygen balance in streams. Freshwater Biology 45: 85-95.
KING J. J., O'GRADY M. F, CURTIN J. 2000. The experimental drainage maintenance (EDM) programme: engineering and fisheries management interactions in drained Irish salmonid channels. Verh. Internat. Verein. Limnol. 27: 1480-1484.
KRASKA M. 1998. Roślinność rzek Drawy i Płocicznej w Drawieńskim Parku Narodowym. Operat Ochrony Ekosystemów Wodnych Drawieńskiego Parku Narodowego. Zakład Ochrony Wód Uniwersytetu im. A. Mickiewicza, Poznań.
LIFE IN UK RIVERS 2003. Monitoring watercourses characterised by Ranunculion fluitantis and Callitricho-Batrachion vegetation communities. Conserving Natura 2000 Rivers Monitoring Series No. 11, English Nature, Peterborough, s. 30, http://www.riverlife.org.uk
LUCASSEN E. C. H. E. T, SMOLDERS A. J. R, ROELOFS J. G. M. 2000. Increased groundwater levels cause iron toxicity in Glyceria fluitans (L). Aquatic Botany 66: 321-327.
MABERLY S. C, MADSEN T. V. 2002. Use of bicarbonate ions as a source of carbon in photosynthesis by Callitriche hermaphroditica. Aquatic Botany 73: 1-7.
MADSEN T. V. 1991. Inorganic carbon uptake kinetics of the stream macrophyte Callitriche cophocarpa Sendt. Aquatic Botany 40: 321-332.
MADSEN T. V. CEDERGREEN N. 2002. Sources of nutrients to rooted submerged macrophytes growing in a nutrient-rich stream. Freshwater Biology 47: 283-291.
MADSEN T. V, CHAMBERS R A. JAMES W. F, KOCH E. W, WEST-LAKE D. F 2001. The interaction between water movement, sediment dynamics and submersed macrophytes. Hydrobiologia 444: 71-84.
MADSEN T. V, HAHN R, JOHANSEN J. 1998. Effects of inorganic carbon supply on the nitrogen requirement of two submerged macrophytes, Elodea canadensis and Callitriche cophocarpa. Aquatic Botany 62: 95-106.
MATUSZKIEWICZ W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa.
MIREK Z., PIĘKOŚ-MIRKOWA H., ZAJĄC A., ZAJĄC M. Vascular Plants of Poland -A Checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski, http: //bobas.ib-pan.krakow.pl/czek/check.htm
NIELSEN S. L, SAND-JENSEN K.1993. Photosynthetic implications of heterophylly in Batrachium peltatum (Schrank) Presl. Aquatic Botany 44: 361-371.
NORMANN H. D. 1967. Experiments on the uptake of phosphate by Ranunculus fluitans L. Am. Arch. Hydrobiol. 33: 243-54
NOWAKA, (red.) 2001. Ostoje przyrody Natura 2000 w województwie opolskim (koncepcja regionalna). Prace Opolskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk Wydz. III. Opole, s.173.
OBRDLIK R, RAST G., NIEZNAŃSKI R, HAMPLOVA V, DÓPKE M., GUNTHER-DIRINGER D. 2003. Graniczne meandry Odry - fenomen o znaczeniu europejskim (raport za okres od marca 2001 do kwietnia 2003). WWF, Rastatt, s. 66.
O'HARE M. T, MURPHY K. J. 1999. Invertebrate hydraulic microhabitat and community structure in Callitriche stagnalis Scop. patches. Hydrobiologia 415: 169-176.
PROĆKÓW J. 2004. Batrachium penicillatum Dumort. (Ranunculaceae) na Dolnym Śląsku. Acta Botanica Silesiaca 1: 000-000 (w druku)
PROĆKÓW J., SZELĄG Z. 2001. Batrachium penicillatum Dumort. - Włosienicznik (jaskier) pędzelkowaty. W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.): Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Inst. Botaniki im. W. Szafera PAN, Inst. Ochrony Przyrody PAN, Kraków: 148-149.
PUCHALSKI W. 2000. The capability of bottom communities to decrease fluctuations of nutrient concentrations in small streams. Verh. Internat. Verein. Limnol. 27: 1 371-1 375.
RIIS T, BIGGS B. J. F. 2003. Hydrologic and hydraulic control of macrophyte establishment and performance in streams. Limnol. Oceanogr. 48: 1488-1497.
RIIS T, SAND-JENSEN K. 2001. Historical changes in species composition and richness accompanying perturbation and eutrophication of Danish lowland streams over 100 years. Freshwater Biology 46: 269-280.
RIIS T, SAND-JENSEN K., LARSEN S. E. 2001. Plant distribution and abundance in relation to physical conditions and location within Danish stream systems. Hydrobiologia 448: 217-228.
RIIS T, SAND-JENSEN K., VESTERGMRD O. 2000. Plant communities in lowland Danish streams: species composition and environmental factors. Aquatic Botany 66: 255-272.
ROBACH F, THIEBAULT G., MULLER S., TREMOUERES M. 1996. A reference system for continental running waters: plant communities as bioindicators of inereasing eutrophication in alkaline and acidic waters in north-eastern France. Hydrobiologia 340: 67-76.
RUTKOWSKI L. 1993. Nowe i mato znane zbiorowiska roślinne Borów Tucholskich. W: Rejewski M., Nienartowicz A., Boiński M.: Bory Tucholskie. Walory przyrodnicze - Problemy ochrony -Przyszłość. UMK, Toruń: 79-88.
SAND-JENSEN K. 1998. Influence of submerged macrophytes on sediment composition and near-bed flow in lowland streams. Freshwater Biology 39: 663-679.
SAND-JENSEN K.ANDERSEN K., ANDERSEN T. 1999. Dynamie properties of reeruitment, expansion and mortality of macrophyte patches in streams. Internat. Rev. Hydrobiol. 84: 497-508.
SAND-JENSEN K., PEDERSEN O. 1999. Velocity gradients and turbulence around macrophyte stands in streams. Freshwater Biology 42: 315-328.
SCHNITZLER A., EGLIN I., ROBACH F, TREMOUERES M. 1996. Response of aquatic macrophyte communities to levels of P and N nutrients in an old swamp of the upper Rhine plain (Eastern France). Ecologie 27: 51-61.
THIEBAUT G., MULLER S. 1999. A macrophyte communities sequence as an indicator of eutrophication and acidification levels in weakly mineralised streams in north-eastern France. Hydrobiologia 410: 17-24.
TREMOUERES M., EGLIN I., ROECK U., CARBIENER R. 1993. The exchange process between river and groundwater on the central Alsace floodplain (eastern France): I. The case of the canalised river Rhine. Hydrobiologia 254: 133-148.
TURAŁA K. 1970. Cytotaxonomical studies in Ranunculus fluitans Lam. and R. penicillatus (Dumort.) Bab. from lower Silesia (Poland) . Preliminary report. Acta Biol. Cracov., Ser. Bot. 13: 119-123 + Plat. 20-23.
URBAN D. 1996. Zbiorowiska wodne i szuwarowe doliny Ciemięgi. Annales UMCS, Sectio E, 1 7: 119-1 37.
WERPACHOWSKI C. 2000. Lista roślin naczyniowych Kotliny Biebrzańskiej ze szczególnym uwzględnieniem Biebrzańskiego Parku Narodowego. Parki Narodowe i Rezerwaty Przyrody, 19.4: 19-52.
WHITE D. S., HENDRICKS S. R 2000. Lotic macrophytes and surface-subsurface exchange processes. In: Jones J. B., Mulholland R J. (eds.) Streams and ground waters, Academic Press, San Diego: 363-379.
WIEGLEB G., HERRW 1985. The occurrence of communities with species of Ranunculus subgenus Batrachium in central Europe - preliminary remarks. Vegetatio 59: 235-241.
WRIGHT J. F., CLARKE R. T, GUNN R. J. M., WINDER J. M., KNEEBONE N. I, DAVY-BOWKER J. 2003. Response of the flora and macroinvertebrate fauna of a chalk stream site to changes in management. Freshwater Biology 48, s. 894-911.
ZALEWSKI M., PUCHALSKI W, FRANKIEWICZ R, BIS B. 1993. Riparian ecotones and fish communities in rivers - intermediate complexity hypothesis. In: Cowx I. G. (Ed.): Rehabilitation of Inland Fisheries, Fishing New Books, Blackwell Sci. Publ., Oxford, s.l 52-160.
ZAŁUSKI T. 2003. Materiały do planu ochrony rezerwatu „Piekiełko". Biuro Usług Ekologicznych i Urządzeniowo-Leśnych OPERAT, Toruń.
ŻUKOWSKI W. 2001. Groenlandia densa (L.) Fourr. - Rdestnica gęsta. W: Kaźmierczakowa R., Zarzycki K. (red.) Polska czerwona księga roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Inst. Botaniki im. W. Szafera PAN, Inst. Ochrony Przyrody PAN, Kraków: 407-408.
Wojciech Puchalski