Piaszczyska śródlądowe o wyraźnie kontynentalnym charakterze, pokryte niskimi, luźnymi murawami, z licznymi trawami o kępowymi wzroście, najczęściej kseromorficznej budowie pędów i silnie rozwiniętym systemie korzeniowym oraz licznych terofitach. Zbliżone do muraw kserotermicznych, na ogół ciepłolubne.

Charakterystyka

Śródlądowe murawy napiaskowe to ciepłolubne zbiorowiska trawiaste, zbliżone charakterem do muraw kserotermicznych, których występowanie uwarunkowane jest warunkami klimatycznymi, edaficznymi i antropogenicznymi. Spotykane głównie w subkontynentalnych i kontynentalnych obszarach Europy Środkowej. Ekstrazonalnie występują na terenie całego kontynentu, zajmując zwykle bogate w węglan wapnia piaszczyste miejsca w dolinach dużych rzek lub obszary morenowe, spotykane są także na wydmach śródlądowych oraz na sucho-żwirowatym podłożu na kamieńcach nadrzecznych. Suche murawy napiaskowe mają zwykle postać niskich, luźnych i dość barwnych zbiorowisk trawiastych, o wyraźnie kępiastej budowie oraz bogatej i zróżnicowanej florze naczyniowej, często z udziałem gatunków rzadkich i zagrożonych w skali Polski. Charakterystyczny wygląd muraw napiaskowych kształtowany jest przez obecność gatunków o wyraźnie kseromorficznej budowie, z widoczną dominacją traw i dużym udziałem roślin jednorocznych oraz roślin zarodnikowych i porostów. Rośliny występujące na tych siedliskach to w większości gatunki o kontynentalnym, sarmackim typie zasięgu, osiągające w Polsce zachodnią i północną granicę naturalnego zasięgu. Murawy napiaskowe charakteryzują się dużą różnorodnością florystyczną, z czym związana jest bogata fauna bezkręgowców, zwłaszcza chrząszczy, muchówek, błonkówek i owadów prostoskrzydłych, pluskwiaków i motyli. Śródlądowe murawy napiaskowe występują zwykle na ubogich i luźnych glebach typu pararędziny inicjalne i właściwe, o odczynie pH od 6,0 do 9,0, wytworzonych z piasków zwałowych i na żwirach, z niskim poziomem wody gruntowej. Wykształcają się także na luźnych, ubogich utworach czwartorzędowych o przemywnej gospodarce wodnej. Głównie na piaskach glaciofluwialnych - takich jak: piaski sandrowe, piaski rzeczne teras akumulacyjnych oraz na piaskach wydmowych.

Występują w miejscach suchych, nasłonecznionych, na terenach niemal płaskich oraz na zboczach o wystawie południowej i wschodniej, przy wysokich temperaturach powietrza i gleby oraz niskiej wilgotności podłoża. Murawy napiaskowe spotykane są na piaskach aluwialnych w dolinach dużych rzek, na piaszczystych obszarach morenowych, na kemach i ozach, na piaskach dolinowych, sandrowych i gruboziarnistych wydmach, na suchych żwirowato-piaszczystych kamieńcach w dolinach rzek podgórskich oraz na siedliskach antropogeniczych, jak nasypy, żwirownie. Śródlądowe murawy napiaskowe charakteryzują się dużym zróżnicowaniem - od pionierskich zbiorowisk muraw spotykanych na wydmach nadmorskich i śródlądowych, przez ciepłolubne murawy kamieńców podgórskich, po wyraźnie antropogeniczne, o kserotermicznym charakterze ciepłolubne murawy napiaskowe.

Roślinność ciepłolubnych muraw napiaskowych stabilizowana jest i w dużej mierze kształtowana w wyniku ekstensywnej gospodarki pasterskiej. Po zaprzestaniu użytkowania przekształcają się w drodze sukcesji wtórnej w zarośla, a następnie w las.

Głównym zagrożeniem dla istnienia i funkcjonowania ciepłolubnych muraw napiaskowych jest sukcesja wtórna. Utrzymanie pełnej zmienności zbiorowisk i zachowanie bogactwa florystycznego tych siedlisk wymaga podjęcia zabiegów ochrony czynnej polegającej na usuwaniu drzew i krzewów, koszeniu oraz kontrolowanym wypalaniu.

Podział na podtypy

6120-1 Ciepłolubne murawy napiaskowe

Usytuowanie siedliska w polskiej klasyfikacji fitosocjologicznej

Klasa Koelerio glaucae-Corynephoretea canescentis murawy napiaskowe

Rząd Corynephoretalia canescentis murawy szczotlichowe

Związek Koelerion glaucae ciepłolubne murawy napiaskowe

Zespoły:

Corynephoro-Silenetum tataricae murawy z lepnicą tatarską

Sileno otitis-Festucetum murawy z lepnicą wąskopłatkową

Festuco psammophilae-Koelerietum glaucae murawa z kostrzewą piaskową i strzęplicą siną

Koelerio-Astragaletum arenarii murawa z tragankiem piaskowym

Festuco-Elymetum arenarii zespół z wydmuchrzycą piaskową

Cerastio-Androsacetum septentrionalis zespół z naradką północną

Kochietum arenariae zespół mietelnika piaskowego

Diantho arenarii-Festucetum polesicae zespół z tragankiem piaskowym i kostrzewą poleską

Thymo-Potentilletum puberulae zespół z pięciornikiem omszonym

Bibliografia

ANIKIEJÓWNA C, GÓRSKA M. 1949. Stosunki florystyczne i fitosocjologiczne wydmy Zadroże. Studia Soc. Sc. Torunensis, Suppl.l: 1-9

BABCZYŃSKA B. 1978. Zbiorowiska murawowe okolic Olsztyna koto Częstochowy. Acta Biologica US, 5: 169-215.

BRZEG A., WOJTERSKA M. 1996. Przegląd systematyczny zbiorowisk roślinnych Wielkopolski wraz ze stopniem ich zagrożenia. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Ser. B, 45: 7-40.

BRZEG A., WOJTERSKA M. 2001. Zespoły roślinne Wielkopolski, ich stan poznania i zagrożenie. W: Wojterska M. (red.) Szata roślinna Wielkopolski i Pojezierza Potudniowopomorskiego. Przewodnik sesji terenowych 52. Zjazdu PTB w Poznaniu: 39-110.

CELIŃSKI F, BALCERKIEWICZ S. 1973. Zespoły muraw psammofilnych w Wielkopolskim Parku Narodowym pod Poznaniem. Prace Monograficzne nad Przyrodą Wielkopolskiego Parku Narodowego, 4. (5): 1-31.

CELIŃSKI F,WIKAS. 1974-1975. Zbiorowiska roślinne rezerwatu Zielona Góra koto Częstochowy. Zeszyty Przyrodnicze Opolskiego TPN, 13: 33-36.

CEYNOWA M. 1968. Zbiorowiska roślinności kserotermicznej nad dolną Wista. Studia Soc. Sc, Toruń, Sec. D, 8. (4): 1-156.

CZYŻEWSKA K. 1992. Syntaksonomia śródlądowych pionierskich muraw napiaskowych. Monographie Botanicae, 74: 3-1 74.

DZIĘCZKOWSKI A. 1962. O ochronę kserotermicznego zbocza moreny czołowej w Puszczykowie. Przyroda Polski Zachodniej, 1-4. (6): 103-106.

DZWONKO Z., GRODZIŃSKA K. (1979) 1980. - Numerical classifiation of epilithic and xerothermic communities in the Pieniny Mountains (Western Carpathians). Fragmenta Floristica et Geobotanica, 4. (25): 493-508

FIJAŁKOWSKI D. 1965. Zbiorowiska kserotermiczne okolic Izbicy na Wyżynie Lubelskiej. Annales UMCS, Sec. C, 14. (19): 239-259.

FIJAŁKOWSKI D. 1967. Zbiorowiska roślinne lewobrzeżnej doliny Bugu w granicach województwa lubelskiego. Annales UMCS, Sec. C, 17. (21): 247-312.

FIJAŁKOWSKI D. 1967. Zbiorowiska łąkowo-pastwiskowe Lubelszczyzny. Zesz. Probl. Post. Nauk Roln., 74: 29-37.

FIJAŁKOWSKI D. 1966 (1967). Zbiorowiska roślinne lewobrzeżnej doliny Bugu w granicach województwa lubelskiego. Annales UMCS, Sec. C, 17. (21): 247-312.

FIJAŁKOWSKI D. 1969. Zespoły kserotermiczne Lubelszczyzny. Folia Soc. Sc. Lublin, Sec. B, 9: 45-51.

FIJAŁKOWSKI D. 1971. Sródbagienne murawy kserotermiczne pod Chełmem w województwie lubelskim. Annales UMCS, Sec. C, 29. (26): 409-419.

FILIPEK M. 1962. Roślinność kserotermiczna Górzycy pod Kostrzyniem nad Odrą. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, 10: 205-213.

FILIPEK M. 1974. Kserotermiczne zespoły murawowe nad dolna Odrą i Wista na tle zbiorowisk pokrewnych. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, Ser. B, 27: 45-82.

GŁAZEK T. 1968. Roślinność kserotermiczna Wyżyny Sandomierskiej i Przedgórza Iłżeckiego. Monographie Botanicae, 25: 1-135.

GŁOWACKI Z. 1975. Zbiorowiska murawowe zachodniej części Wzgórz Trzebnickich. Prace Opolskiego TPN, Wydział Nauk Przyrodniczych, III: 1-102 pp.

GŁOWACKI Z. 1984. - Zbiorowiska murawowe zachodniej części Wału Trzebnickiego. Zeszyty Naukowe WSR-P w Siedlcach, Ser. Przyr. 4: 157-175.

GRODZIŃSKA K. 1970. Zbiorowiska kserotermiczne Skalic Nowotarskich i Spiskich (Pieniński Pas Skałkowy). Fragmenta Floristica et Geobotanica, 3. (16): 401-432.

JURASZEK H. 1928. Studia fitosocjologiczne nad wydmami pod Warszawą. Buli. Int. Acad. Pol. des Sc. et des Lettr. Cl. Math. et Nat. B. Sc. Nat.: 565-610.

KĘPCZYŃSKI K. 1965. Szata roślinna Wysoczyzny Dobrzyńskiej. Zeszyty Naukowe UMK w Toruniu, 1965: 1-321.

KOBENDZA R. 1927. Roślinność Puszczy Kampinoskiej. Krajobrazy Roślinne Polski 1 3.

KOBENDZA R. 1930. Stosunki fitosocjologiczne Puszczy Kampinoskiej. Planta Polonica, 2: 1-200.

KONDRACKI J. 1966. Studia geograficzne w powiecie pińczowskim. Prace Geograficzne, 47: 165-190.

KORNAŚ J. 1957. Zespoły roślinne Jury Krakowskiej. Część III. Zespoły piaskowe. Acta Soc. Bot. Pol., 26: 467-484.

KORNAŚ J. 1959. Zespoły wydm nadmorskich i śródlądowych. W: Szafer W. (red.) - Szata roślinna Polski, I: 288-301.

KORNAŚ J. 1972. Zespoły wydm nadmorskich i śródlądowych. W: Szafer W, Zarzycki K. (red.) - Szata roślinna Polski, I: 297-309.

LIBBERT W. 1941. Steppenvegetation in der Mark Brandenburg. Brandenburgische Jahrbucher, 16: 41-52.

MEDWECKA-KORNAŚ A., KORNAŚ J. 1972. Zespoły stepów i suchych muraw. W: Szafer W., Zarzycki K. (red.) - Szata roślinna Polski, I: 352-366.

MICHALIK S. 1979. Przestrzenna ekologiczna koncepcja ochrony szaty roślinnej centralnej części Wyżyny Krakowskiej. Ochrona Przyrody, 42: 75-91.

MICHALIK S. 1980. Roślinność rzeczywista centralnej części Wyżyny Krakowskiej. Ochrona Przyrody, 43: 55-74.

NOWIŃSKI M. 1967. Polskie zbiorowiska trawiaste i turzycowe. Szkic fitosocjologiczny. Wyd. PWRiL, Warszawa, 1-284 pp.

OLACZEK R. 1968. Roślinność kserotermiczna okolic Działoszyna i Doliny Środkowej Warty. Część I. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Matematyczno-Przyrodnicze, Ser. 2, 28:83-102.

OLACZEK R. 1969. Roślinność kserotermiczna okolic Działoszyna i Doliny Środkowej Warty. Część II. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego. Nauki Matematyczno-Przyrodnicze, Ser. 2, 31:63-90.

POLAKOWSKI B. 1963. Stosunki geobotaniczne Pomorza Wschodniego. Zeszyty Naukowe WSR w Olsztynie, 1. (15).

POLAKOWSKI B. 1979. Zespoły łąkowo-pastwiskowe Pojezierza Mazurskiego w świetle dotychczasowych badań. Zeszyty Naukowe AR-T Olsztyn, Rolnictwo 28: 11 3-122.

POLAKOWSKI B., CHUDYBA H. 1976. Zarys stosunków geobotanicznych Mazurskiego Parku Krajobrazowego. I. Zespoły roślinne parku. Zeszyty Naukowe AR-T Olsztyn, Rolnictwo 18: 31-40.

PRUSINKIEWICZ Z. 1970. Gleby wydm śródlądowych w Polsce. Prace Geograficzne, 75: 11 7-144.

RADOMSKI 1, JASNOWSKA J. 1965. Roślinność zbiorowisk murawowych na zachodniej krawędzi Doliny Dolnej Odry. Zeszyty Naukowe SWR, Szczecin, Rolnictwo I. (19): 69-83.

STRAUS A. 1936. Einige Pflanzengemeinschaften sonniger Hugel aus der Gegend von Kustrin. Verh. Bot. Ver. Prov. Brand., 77: 56-63.

SZCZĘŚNIAK E. 1998. Szata roślinna projektowanego rezerwatu „Góra Krzyżowa koło Strzegomia" (Dolny Śląsk). Ochrona Przyrody, 55: 61-75.

SZCZĘŚNIAK E. 1999. Distribution of Koeleria macrantha (Poaceae) in the Silesian Lowland, southwestern Poland. Fragmenta Floristica et Geobotanica, Supplement 7: 59-64.

SZCZĘŚNIAK E. 1999. Sudeckie murawy naskalne siedlisk naturalnych i antropogenicznych - zróżnicowanie, sukcesja ochrona. Przegląd Przyrodniczy, 3-4. (10): 59-68.

SZOSZKIEWICZ J. 1969. Zbiorowisko łąkowe z Armeria elongata i Festuca ovina w dolinie Warty. Roczniki WSR w Poznaniu, Rolnictwo, 11: 117-129.

WOJTERSKA H. 1965. Rozmieszczenie Gypsophila fastigiata L. w Polsce. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, 16: 171-193.

WOJTERSKA H., WOJTERSKI T. 1966. Rozmieszczenie Dianthus arenarius L w Polsce. Badania Fizjograficzne nad Polską Zachodnią, 18: 197-214.

WOJTUŃ B., FABISZEWSKI J., ŻOŁNIERZ L. 1993. Ekologiczna specyfikacja ciepłolubnych muraw na serpentynitach masywu Ślęży. Acta Silesiae, 23: 93-107.

Jolanta Kujawa-Pawlaczyk