kod siedliska: 91T0
Śródlądowy bór chrobotkowy
Definicja
Naturalne suche bory sosnowe ubogich i kwaśnych siedlisk, o runie bogatym w chrobotki, występujące w rozproszeniu na terenie całej Polski, poza strefą przymorską (gdzie ich miejsce zajmują chrobotkowe postaci borów bażynowych).
Charakterystyka siedliska
Spośród wszystkich borów sosnowych bory chrobotkowe zajmują najuboższe i zazwyczaj najsuchsze siedliska. Ubóstwo gleb i częsty stres suszy sprawiają, że drzewostany są zazwyczaj niskiej bonitacji.
Siedlisko to odpowiada w przybliżeniu zespołowi roślinnemu Cladonio-Pineum, od dawna wyróżnianemu wśród borów sosnowych ze związku Dicrano-Pinion. Można jednak do niego zaliczyć także najsuchsze i najuboższe postaci subkontynentalnych borów sosnowych, porastające siedliska boru suchego, a z fitosocjologicznego punktu widzenia reprezentujące podzespół Peucedano-Pinetum pulsatilletosum.
Bory chrobotkowe są często stadiami sukcesji roślinności na śródlądowych wydmach. Prawdopodobnie na najsuchszych siedliskach są jej końcowymi stadiami, tj. typem trwałego zbiorowiska leśnego. W innych jednak przypadkach mogą być stadiami dynamiki prowadzącej np. do pewnych postaci borów świeżych. Mogą być też stadiami sukcesji na ubogich gruntach porolnych, spontanicznej bądź wymuszonej nasadzeniem sosny.
Podział na podtypy
Ze względu na stosunkowo niewielkie zróżnicowanie siedliskowe, regionalne i fitosocjologiczne, a także podobną ekologię borów chrobotkowych w Polsce, cały zakres tego siedliska przyrodniczego ujęto jako jeden podtyp:
91T0-1 Śródlądowy bór chrobotkowy
Umiejscowienie typu w polskiej klasyfikacji fitosocjologicznej
Klasa Vaccinio-Piceetea bory
Rząd Piceetalia abietis Związek Dicrano-Pinion bory sosnowe
Zespoły:
Cladonio-Pinetum bór chrobotkowy
Peucedano-Pinetum, podzespół P-P pulsatilletosum, wariant chrobotkowy
subkontynentalny bór sosnowy, wariant chrobotkowy
Bibliografia
BOIŃSKI M. 1985. Szata roślinna Borów Tucholskich. PWN, Warszawa - Poznań - Toruń.
CIESUŃSKI S. 1979. Udział oraz rola diagnostyczna porostów naziemnych w zbiorowiskach roślin naczyniowych Wyżyny Kielecko-Sandomierskiej i jej pobrzeży. Wyd. WSP w Kielcach, Kielce.
DIRSKE G. M., MARTAKIS G. F. R 1993. Recent changes in forest vegetation in North-West and Central Europe and some likely causes. W: Broekmeyer M. E.A., Vos W., Koop H. (red.) European Forest Reserves, s. 233-245.
DZIADOWIEC H., BEDNAREK R. 1993. Wpływ degradacji gleby na opad roślinny i zasoby materii organicznej w próchnicy nadkładowej w zespole Cladonio-Pinetum Borów Tucholskich. W: Rejewski M., Nienartowicz A., Boiński M. (red.) Bory Tucholskie. Walory przyrodnicze - problemy ochrony - przyszłość. Wyd. UMK, Toruń: 111-120.
FAŁTYNOWICZ W. 1986. The dynamics and role of lichens in managed Cladonia-Scotch pine forest (Cladonio-Pinetum). Monogr. Bot. 69: 1-96.
FIJAŁKOWSKI D. 1993. Lasy Lubelszczyzny. LTN, Lublin.
IZDEBSKI K., FIJAŁKOWSKI D. 2002. Ekosystemy zaroślowe i leśne. W: Radwan S. (red.) Poleski Park Narodowy. Monografia przyrodnicza. Morpol, Lublin, 174-199.
LIPNICKI L. 1991. Propozycje ochrony stanowisk porostów na terenie Borów Tucholskich. Parki Naród. Rezerw Przyr. 10,3-4: 139-150.
LIPNICKI L. 1998. Lichenologiczne wartości Borów Tucholskich na tle niektórych innych niżowych regionów Polski. W: Banaszak J., Tobolski K. (red.) Park Narodowy Bory Tucholskie. Stan poznania przyrody na tle kompleksu leśnego Bory Tucholskie. WSP w Bydgoszczy, s. 351-358.
MACHNIKOWSKI M., BULIŃSKI M. 2001. Ekosystemy leśne i ich ochrona w warunkach gospodarczego wykorzystania. W: Przewoźniak M. (red.) Wdzydzki Park Krajobrazowy. Problemy trójochrony (przyroda - kultura - krajobraz). Materiały do monografii przyrodniczej regionu gdańskiego 4: 71-85.
MACICKA T, WILCZYŃSKA W. 1992. Lasy i bory Wzniesień Żarskich. Acta Univ. Wrat. 1 358, Prace Bot. 48: 203-246.
MATUSZKIEWICZ J. M. 1996. Opracowanie składów gatunkowych drzewostanów w poszczególnych fazach rozwojowych w zależności od: typu siedliskowego lasu, zespołu roślinnego i regionu. Mscr. Departament Ochrony Przyrody Ministerstwa Środowiska, Warszawa.
MATUSZKIEWICZ J. M. 2001. Zespoły leśne Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
MATUSZKIEWICZ W, MATUSZKIEWICZ J. 1973. Przegląd fitosocjologiczny zbiorowisk leśnych Polski. Cz. 2. Bory sosnowe. Phytocoenosis 2.4: 273-356.
MATUSZKIEWICZ W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk leśnych Polski. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
SIEDLISKOWE PODSTAWY HODOWLI LASU 2004. Załącznik nr I do Zasad Hodowli i Użytkowania Lasu Wielofunkcyjnego. Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych, Warszawa.
SOKOŁOWSKI A. W. 1963. Zespoły leśne południowo-wschodniej części Niziny Mazowiecko-Podlaskiej. Monogr. Bot. 16: 1-176.
SOKOŁOWSKI A. W. 1980. Zbiorowiska leśne północno-wschodniej Polski. Monogr. Bot. 60: 1-205.
TOBOLEWSKI Z. 1963. Materiały do znajomości borów chrobotkowych północno-zachodniej Polski. Bad. Fzjogr. Pol. Zach. 12: 193-211.
WILKON-MICHALSKA J., LIPNICKI L. 1992. The role of lichens in pine forest. W: Bohr R., Nienartowicz A., Wilkoń-Michalska J. (red.) Some Ecological Processes of the Biological Systems in North Poland. Wyd. UMK, Toruń, s. 31 3-327.
WILKOŃ-MICHALSKA J., LIPNICKI L., NIENARTOWICZ A., DEPTUŁA M. 1998. Rola porostów w funkcjonowaniu borów sosnowych. W: Czyżewska K. (red.) Różnorodność biologiczna porostów. Wyd. UŁ, Łódź, s. 103-121.
ZARĘBA R. 1971. Badania geobotaniczne i fitosocjologiczne zespołów leśnych Puszczy Kozienickiej i Okręgu Radomsko-Kozienickiego. Wyd. SGGW, Zesz. Nauk. SGGW 11:1-167.
Władysław Danielewicz, Paweł Pawlaczyk