Lech Krzysztofiak,  Anna Krzysztofiak

Mrówki Formicidae Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej

Mrówki poszczególnych środowisk

Mrówki spotykamy na terenie całego Parku Krajobrazowego Puszczy Rominckiej, oczywiście poza wodami. Występują zarówno na terenach otwartych (np. łąkach, murawach, torfowiskach), jak i zalesionych, na obszarach bardzo wilgotnych (np. na torfowiskach, w szuwarach otaczających zbiorniki wodne, podmokłych łąkach), jak i na suchych murawach. Poniżej scharakteryzowano zespoły mrówek występujące w dominujących i ważniejszych środowiskach Parku.

Las świeży zajmuje żyzne siedliska. W drzewostanie, w którym dominującą rolę pełni świerk, występują gatunki liściaste - lipa i dąb oraz w mniejszym stopniu, klon i wiąz. Runo składa się prawie wyłącznie z roślinności zielnej typowo lasowej, bez udziału roślin borowych.

Stwierdzono tu występowanie 12 gatunków mrówek: Myrmica rubra, M. ruginodis, Leptothorax acervorum, L. muscorum, Formicoxenus nitidulus, Camponotus herculeanus, Lasius fuliginosus, L platythorax, Formica polyctena, F. pratensis, F. rufa i F. sanguinea. Zagęszczenie gniazd mrówek z rodzaju Myrmica wahało się od 0,1 do 0,3 na 1 m². Większość tych gniazd znajdowała się pod kamieniami i w spróchniałym drewnie, z tym, że Myrmica ruginodis wybierała miejsca bardziej wilgotne, niż Myrmica rubra. Podobne zagęszczenie gniazd stwierdzono dla Lasius platythorax, który wszystkie gniazda zakładał w próchniejącym drewnie. Zagęszczenie gniazd pozostałych gatunków mrówek było znacznie mniejsze. Na powierzchniach, gdzie znajdowały się kopce mrowisk Formica polyctena, obszar do kilkudziesięciu metrów wokół gniazda był intensywnie penetrowany przez robotnice z tego gatunku. W jednym z gniazd Formica polyctena znaleziono dwie robotnice z gatunku Formicoxenus nitidulus, będącego pasożytem społecznym mrówek z rodzaju Formica. Gniazda Camponotus herculeanus znajdowały się w pniach rosnących dębów i świerków, a pojedyncze samice znajdywano w spróchniałych, leżących kłodach drewna. Drzewa z gniazdami Camponotus herculeanus nie wykazywały zewnętrznych uszkodzeń, a większość otworów wejściowych do gniazda znajdowała się tuż przy ziemi. Gniazda Leptothorax acervorum znajdowały się w wilgotnym, silnie rozłożonym drewnie pniaków lub w znacznie suchszych leżących gałęziach.

Las mieszany świeży zajmuje siedliska stosunkowo żyzne; mezo- i eutroficzne. W drzewostanie występują: sosna, świerk, brzoza i dąb z domieszką lipy, osiki, klonu i grabu. Warstwę krzewów tworzą podrosty świerka, jarzębiny, lipy, dębu, rzadziej brzozy i graba oraz krzewy leszczyny, kruszyny, suchodrzewu i bzu czarnego. W runie obok gatunków borowych pojawiają się gatunki lasowe.

W środowisku tym stwierdzono występowanie 14 gatunków mrówek: Myrmica rubra, M. ruginodis, M. rugulosa, M. scabrinodis, Leptothorax acervorum, Camponotus herculeanus, Lasius fuliginosus, L. platythorax, L. niger, Formica fusa, F. aquilonia, F. pratensis, F. polyctena i F. rufa. Zdecydowana większość mrowisk znajdowała się w ziemi, pod kamieniami i próchniejącymi pniakami. Największe zagęszczenie gniazd tworzyły mrówki z gatunku Myrmica ruginodis - do 0,4/m². Bardzo intensywnie penetrowały teren robotnice Lasius fuliginosus, tworząc dobrze widoczne szlaki komunikacyjne łączące po kilka drzew. Gniazda Leptotorax acervorum, przeważnie niewielkie, znajdowano w cienkich, próchniejących patykach. Kopce mrowisk z podrodzaju Formica s. str. występowały z reguły na obrzeżach dróg i leśnych polanek.

Olsy zajmują siedliska bagienne. Drzewostan tworzy olcha i brzoza brodawkowata z domieszką sosny, świerka i jesionu. W warstwie podszytu dominują młode olchy, świerk, jesion, porzeczka czarna. Warstwa runa jest tu dobrze rozwinięta.

Stwierdzono tu zaledwie 4 gatunki mrówek: Myrmica rubra, M. ruginodis, M. scabrinodis i Lasius platythorax. Zdecydowana większość gniazd znajdowała się w glebie, z wyjątkiem gniazd Lasius platythorax, które zlokalizowane były w próchniejących pniakach. Zagęszczenie gniazd było bardzo podobne dla wszystkich gatunków i wahało się od 0,2 do 0,3/m².

Drzewostan tworzy sosna ze świerkiem. Zwarcie koron jest dość duże i wynosi średnio 70-80%. Warstwę krzewów tworzą podrosty świerka i jarzębiny, rzadziej dęba, brzozy, osiki i leszczyny. W runie dominują gatunki typowo borowe. Bogato rozwinięta warstwa mszysta składa się głównie z mchów.

Środowisko stosunkowo ubogie w mrówki. Stwierdzono 8 gatunków: Myrmica rubra, Camponotus herculeanus, Lasius platythorax, L. niger, Formica fusca, F. pratensis, F. polyctena i F. rufa. Większość gniazd zlokalizowana była w mocno prześwietlonych partiach lasu lub na obrzeżu polanek śródleśnych. Zagęszczenie gniazd niewielkie, z reguły nie przekraczało 0,03/m². W spróchniałych pniakach występowały gniazda zarówno Lasius platythorax, jak i L. niger. Wszystkie znalezione gniazda Camponotus herculeanus zlokalizowane były w świerkach.

Bór bagienny występuje na glebach torfowych torfowisk wysokich. W runie dominują mchy sfagnowe. Drzewostan składa się z sosny i brzozy omszonej. W II piętrze, podszycie i w nalocie świerk stanowi często gatunek dominujący. Runo ma charakter pokrywy mszysto-krzewinkowej.

Stwierdzono 8 gatunków: Myrmica rubra, M. ruginodis, M. scabrinodis, M. schencki, Leptothorax acervorum, Lasius platythorax, L. niger i Formica fusca. Największe zagęszczenie mrowisk stwierdzono dla Myrmica rubra – wahało się ono od 0,07 do 0,3/m². Zdecydowanie dominowały mrowiska zakładane w spróchniałym drewnie. Jedynie część gatunków z rodzaju Myrmica budowała gniazda w kępach mchów.

Torfowiska z borami bagiennymi Vaccinio uliginosi-Pinetum, zbiorowiskami Ledo-Sphagnetum magellanici i mszarami Sphagnetum magellanici zajmują dna zagłębień bezodpływowych. Charakteryzują się ubogim składem florystycznym z dużym udziałem torfowców i krzewinek. W drzewostanie boru dominuje skarłowaciała sosna, z nieznaczną domieszką brzozy omszonej i świerka. Warstwę mchów tworzy zwarty kobierzec torfowców, z niewielkim udziałem mchów borowych.

Środowisko bardzo ubogie w mrówki. Stwierdzono występowanie zaledwie dwóch gatunków - Leptothorax acervorum i Lasius platythorax. Pierwszy gatunek zakładał gniazda w kępach mchów, natomiast drugi w spróchniałych pniakach. Zagęszczenie gniazd przyjmowało wartości poniżej 0,03/m².

Istnienie pastwisk i muraw związane jest z gospodarką człowieka. Tworzą cenne przyrodniczo zespoły występujące najczęściej na zboczach dolin rzecznych, a także na zboczach wykopów i nasypów przy dawnej linii kolejowej. Nierzadko na gliniastym podłożu pojawiają się niewielkie wysięki. Murawy charakteryzują się stosunkowo dużym bogactwem florystycznym, są jednak pozbawione wybitnie ciepłolubnych gatunków.

Stwierdzono występowanie 7 gatunków mrówek: Myrmica rubra, M. rugulosa, Tetramorium caespitum, Lasius alienus, L. flavus, L. niger i Formica cunicularia. Wszystkie gniazda zbudowane były w ziemi i posiadały kopczyki usypane z piasku, niekiedy znacznych rozmiarów. Największe średnie zagęszczenie gniazd (0,2/m²) stwierdzono dla Lasius niger - wahało się ono od 0,1 do 0,5/m². Na murawach licznie występowały gniazda mrówek z gatunku Tetramorium caespitum. Ich zagęszczenie na niektórych powierzchniach dochodziło nawet do 0,7/m².

Łąki wilgotne zajmują na obszarze Parku stosunkowo duży areał, co wiąże się z dobrze rozwiniętą hodowlą bydła. Na dobrze uwilgotnionych siedliskach łąk użytkowanych ekstensywnie występuje duże bogactwo roślin. Niekiedy użytkowanie kośne jest ograniczane lub całkowicie zarzucane, co prowadzi do sukcesji wtórnej i zastępowania zbiorowisk łąkowych ziołoroślami, szuwarami wielkoturzycowymi, a w dalszym etapie zaroślami wierzbowymi, brzozowymi i olszowymi.

Stwierdzono 6 gatunków mrówek: Myrmica rubra, M. ruginodis, M. scabrinodis, Lasius flavus, L. niger i Formica cunicularia. Dominował Lasius niger, którego średnie zagęszczenie gniazd wynosiło 0,2/m². Wszystkie gatunki budowały gniazda w ziemi, często z niewielkimi kopcami z piasku.

Badania prowadzono również w ekotonach, stanowiących strefę przejściową na granicy dwóch różnych biocenoz (las-łąka). Strefa ta charakteryzuje się dużą bioróżnorodnością, gdyż występują w niej organizmy charakterystyczne dla obu biocenoz oraz takie, które są swoiste tylko dla tej strefy. Badaniami objęto także obrzeża dróg leśnych i polnych, pas szuwarów wokół jezior oraz piaszczyste skarpy śródpolne i śródleśne.

Na obrzeżach śródleśnych polan stwierdzono 9 gatunków mrówek: Leptothorax acervorum, Tetramorium caespitum, Lasius niger, Formica cinerea, F. cunicularia, F. fusca, F. exsecta, F. pratensis i F. polyctena. Gniazda mieściły się w glebie, w niewielkich fragmentach spróchniałego drewna lub posiadały różnej wielkości kopce zbudowane z gałązek i igliwia (w przypadku Formica pratensis i F. polyctena) oraz suchych źdźbeł traw (w przypadku F. exsecta). Wszystkie znalezione gniazda F. exsecta stanowiły jedną kolonię, składającą się z 55 gniazd.

Na obrzeżach dróg leśnych stwierdzono występowanie 17 gatunków mrówek: Myrmica lobicornis, M. rubra, M. rugulosa, M. schencki, Leptothorax acervorum, L. muscorum, Harpagoxenus sublaevis, Tetramorium caespitum, Camponotus herculeanus, Lasius fuliginosus, L. niger, Formica cinerea, F. cunucularia, F. fusca, F. pratensis, F. polyctena i F. rufa. Większość gniazd zbudowana była w ziemi z niewielkimi kopczykami, często porośniętymi roślinnością. Niektóre gniazda znajdowały się w próchniejących korzeniach drzew, pniakach i pod kamieniami.

Przy drogach polnych występowało tylko 5 gatunków mrówek: Myrmica rubra, M. rugulosa, Lasius niger, Formica cunucularia i F. fusca. Gniazda zakładane były przeważnie w ziemi z niewielkimi kopczykami porośniętymi roślinnością i pod kamieniami Często obserwowano robotnice penetrujące powierzchnie pni drzew przydrożnych.

Na piaszczystych, suchych i ciepłych skarpach stwierdzono 7 gatunków mrówek: Myrmica ruginodis, M. sulcinodis, Tetramorium caespitum, Lasius niger, Formica cinerea, F. fusca i F. sanguinea. Wszystkie gatunki zakładały gniazda w ziemi.

W silnie podmokłych szuwarach rosnących wokół niewielkich jezior stwierdzono tylko 2 gatunki mrówek: Myrmica rubra i Lasius niger. Ich gniazda były niewielkie, zlokalizowane w ziemi lub warstwie mchów.

ciąg dalszy »

« spis treści              « inne wydawnictwa          « opis projektu