|
Proszę chwilę zaczekać, ładuję stronę ... |
|
Proszę chwilę zaczekać, ładuję stronę ... |
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
|
3.7. Działalność naukowa Lech Krzysztofiak
W 2007 roku na terenie parku obce instytucje realizowały 20 tematów badawczych. Większość z nich to prace magisterskie, które realizowane były przy pomocy pracowników parku. Działalność Pracowni Naukowo-Edukacyjnej w 2007 roku wynikała z programu działalności Pracowni na lata 2005-2007 oraz z regulaminu organizacyjnego Parku. Pracownicy prowadzili pięć tematów badawczych:
Pierwszy temat był kontynuacją badań rozpoczętych w trakcie realizacji projektu związanego z przeniesieniem niewielkiej części populacji miodokwiatu krzyżowego i kukuczki kapturkowatej z ich siedlisk macierzystych na siedliska zastępcze. Badaniami objęte były wszystkie nowe stanowiska tych gatunków. Badano zarówno ilość rozwijających się roślin, ich formy rozwojowe, ilość i wielkość kwiatów oraz terminy wypuszczenia liści, kwitnięcia i zawiązania owoców. Drugi temat dotyczył inwentaryzacji, z określeniem wielkości poszczególnych stanowisk, gatunków roślin i zwierząt objętych ochroną ścisłą i częściową oraz gatunków znajdujących się na liście Natura 2000. Lokalizacja stanowisk nanoszona była na mapy za pomocą odbiorników GPS, a stanowisko opisywane i fotografowane. Kontynuowane były prace dotyczące inwentaryzacji mrówek środowisk leśnych oraz oznaczany był wcześniej zebrany materiał z całego Parku.
Kontynuowane były również prace dotyczące motyla mszarnika jutta. W 2007 roku nadal poszukiwano nowych stanowisk występowania tego motyla poza terenem Parku. W okresie od 26 kwietnia do 7 czerwca 2007 roku prowadzono poszukiwania mszarnika jutta na wytypowanych stanowiskach w okolicy Mikaszówki, Zelwy, Rubcowa, Głębokiego Brodu, Gruszki, Balinki, Lubinowa, Rudawki i Frącek (Puszcza Augustowska) oraz Czarnówki (Puszcza Romincka). W celu określenia wielkości populacji mszarnika jutta na jego dwóch stwierdzonych stanowiskach ponownie przeprowadzono obserwacje motyli. Obserwacje wykonywano w tym samym czasie - w czerwcu. Rejestrowano ilość motyli oraz ich płeć. Na stanowisku "Suche Bagno" w wyniku obserwacji motyli na trzech transektach (dokładnie takich samych, jak w roku 2006), stwierdzono obecność od 20 do 63 osobników. Średnio na pierwszym transekcie występowały 63 motyle, na drugim - 33, a na trzecim - 47. Zdecydowanie przeważały samce (podobnie, jak w poprzednim roku), które stanowiły od 50% do ponad 90% zaobserwowanych motyli.
Na drugim stanowisku (Skieblewo koło Lipska nad Biebrzą) penetrowano obszar, na którym w poprzednim roku liczono motyle. Podczas badań pokonano trasę ponad 10 kilometrów, stwierdzając obecność 53 osobników. Dotychczasowe wyniki wskazują, że obie populacje mszarnika jutta są wielkością zbliżone do siebie, jednak zajmują znacznie różniące się powierzchnią obszary. Populacja tego motyla na torfowisku koło Skieblewa zajmuje znacznie większą powierzchnię i przez to jest bardziej rozproszona, niż na "Suchym Bagnie". Na obu badanych stanowiskach mszarnika jutta dokonano odłowu części motyli, w celu zrobienia dokumentacji fotograficznej i określenia zmienności fenotypowej populacji. Odłowione motyle po sfotografowaniu i oznaczeniu kolejnym numerem wypuszczane były na wolność dokładnie w miejscu odłowu. Na stanowisku "Suche Bagno" odłowiono 42 osobniki, a na torfowisku koło Skieblewa 23 osobniki. Dokumentację fotograficzną wykonano stosując specjalne rozpinadło przyżyciowe, pozwalające sfotografować wierzchnią i spodnią powierzchnie skrzydeł. Tak zrobione zdjęcia przeniesiono do pamięci komputera w celu dokonania pomiarów powierzchni skrzydeł, ich rozmiarów, zmienności wybarwienia i wielkości wzorów naskrzydłowych.
Prowadzone były również badania ekologii i biologii mszarnika. Obserwacje terenowe prowadzone były przez cały rok. W okresie zimowym (grudzień-marzec) i wczesnowiosennym obserwowano formy preimaginalne mszarnika jutta, hodowane w specjalnych wolierach na obszarze "Suchego Bagna". W okresie lotów motyli obserwacje prowadzono na obu stwierdzonych stanowiskach ("Suche Bagno", Skieblewo). Tak, jak i w roku poprzednim starano się opisać wszystkie istotne elementy z życia motyli. W czasie obserwacji sporządzana była dokumentacja fotograficzna.
Dotychczasowe obserwacje rozwoju mszarnika jutta pozwoliły stwierdzić, że rozwój tego gatunku rozpoczyna się w maju-czerwcu, kiedy samica składa jaja (może ich złożyć maksymalnie do 72); następnie z jaja rozwija się larwa, która zimuje ukryta w powierzchniowej warstwie torfu (na głębokości zaledwie kilku centymetrów); larwa wiosną rozpoczyna żerowanie, powiększa swoje rozmiary (pod koniec sezonu jej ciało ma około 3 cm długości) i zimuje drugą zimę; na początku kwietnia następuje przeobrażenie larwy w poczwarkę - ciało poczwarki ma długość około 1,6 cm i szerokość (w najszerszym miejscu) 0,8 cm; po około trzydziestu kilku dniach poczwarka przekształca się w dorosłego motyla. Samce przeobrażają się około 7 dni wcześniej, niż samice. Cały cykl rozwojowy trwa zatem dwa lata.
Pełniejsze obserwacje lotów mszarnika jutta potwierdziły specyficzne zachowanie samców poszukujących samic (motyle podlatywały do nasady pnia drzewa i w miarę płynnym lotem poruszały się wzdłuż pnia na wysokość do dwóch metrów; następnie lotem na wysokości 1-2 m kierowały się do nasady następnego drzewa i ponownie rozpoczynały swój lot wzdłuż pnia). Takie zachowanie samców zaobserwowano początkowo tylko wśród motyli z "Suchego Bagna", ale później (2007) stwierdzono je również w Skieblewie.
Jak do tej pory nie stwierdzono u mszarnika jutta lotów dyspersyjnych. Sporadycznie obserwowano loty motyli na obrzeżach torfowiska "Suche Bagno", jednak nigdy nie stwierdzono ich wnikania w głąb otaczających torfowisko lasów. Nie stwierdzono również lotów ponad lasami. Zaobserwowane przypadki żerowania gąsienic mszarnika jutta potwierdziły, że rośliną pokarmową jest wełnianka pochwowata Eriophorum vaginatum. Jak do tej pory nie udało się stwierdzić żerowania na innych gatunkach roślin. Obserwowane przypadki żerowania miały miejsce w dzień.
Wspólnie z Akademią Górniczo-Hutniczą oraz Uniwersytetem Szczecińskim kontynuowane były badania dotyczące osadów jeziora Wigry.
Pracownicy Pracowni Naukowo-Edukacyjnej brali udział w szkoleniach, warsztatach, konferencjach i sympozjach naukowych oraz niektóre z nich organizowali. Łącznie uczestniczyli w 6 konferencjach i seminariach: w seminarium dot. prawnych regulacji partnerstwa publiczno-prywatnego (styczeń, Krzywe), seminarium naukowym dot. badań jeziora Wigry (listopad, Kraków), Sympozjum ZMŚP (kwiecień, Kampinos), konferencji z okazji 15-lecia EkoFunduszu (czerwiec, Mikołajki), konferencji dot. przyrody Puszczy Rominckiej (wrzesień, Gołdap), seminarium dot. inwazyjnych gatunków roślin w WPN (październik, Krzywe). Ponadto dr Anna Krzysztofiak wygłosiła odczyt pt. Zadziwiający świat pszczół dziko żyjących" w Ogrodzie Botanicznym UW w Warszawie.
Pracownicy PNE zorganizowali warsztaty dla uczniów i nauczycieli szkół podstawowych i gimnazjów z zakresu: posługiwania się internetem, rozpoznawania tropów zwierząt, znaczenia i ochrony płazów i biologii porostów oraz szkolenie dotyczące redagowania biuletynu szkolnego. Dr Anna Krzysztofiak współpracowała z filmowcami z "Dzikiej Polski" w przygotowaniu filmu edukacyjnego na temat biologii i znaczenia płazów. Pracownia NE współorganizowała "Rajd kamedulski" - imprezę mającą na celu ochronę dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego Suwalszczyzny.
3.8. Monitoring środowiska i przyrody Lech Krzysztofiak
W ramach prac monitoringowych w roku hydrologicznym 2007 Pracownia Naukowo-Edukacyjna prowadziła prace dotyczące następujących programów pomiarowych:
Badania prowadzono na terenie zlewni badawczej, na wybranych powierzchniach i w wyznaczonych punktach kontrolno-pomiarowych.
Zakres pomiarowy
Meteorologia Pomiary meteorologiczne prowadzone były na terenie ogródka meteorologicznego zlokalizowanego w Sobolewie. Do badań wykorzystano automatyczną stację meteorologiczną Milos 500 firmy Vaisala.
Zanieczyszczenie powietrza Zanieczyszczenie powietrza badane było na jednym stanowisku w Sobolewie. Zastosowano metodą pasywną, z ekspozycją trzech próbników na wysokości 1,6 m nad poziomem gruntu. Czas ekspozycji próbników wynosił 1 miesiąc. Metody oznaczania zanieczyszczeń powietrza zostały opracowane w Zakładzie Chemii Analitycznej Politechniki Krakowskiej, a analizy zanieczyszczeń wykonała firma Propagator z Krakowa.
Chemizm opadów atmosferycznych Wody opadowe do badań właściwości fizycznych i chemicznych zbierane były na terenie ogródka meteorologicznego w Sobolewie. Poboru prób opadu mokrego dokonywano w okresach tygodniowych, w każdy wtorek o godz. 800, za pomocą kolektora UNS 130/S firmy Eigenbrodt. Tygodniowe próby były zlewane i przechowywane w temperaturze 6° C. Analizy jakości opadu wykonywane były w laboratorium Wigierskiego Parku Narodowego (WPN) i w laboratorium Wojewódzkiego Inspektoratu Ochrony Środowiska w Białymstoku Delegatura w Suwałkach (WIOŚ), z próby zbiorczej na koniec każdego miesiąca.
Chemizm opadu podkoronowego Wody opadowe przechodzące przez warstwę koron drzew (sosna, świerk) zbierane były z leśnej powierzchni badawczej zlokalizowanej w pobliżu ogródka meteorologicznego w Sobolewie. Poboru prób opadów dokonywano w okresach tygodniowych, a następnie przenoszono je do laboratorium, gdzie były przechowywane w temperaturze 6° C. Badania jakości wód wykonywane były przez laboratoria WPN i WIOŚ, z próby zbiorczej na koniec każdego miesiąca.
Chemizm spływu po pniach Wody spływające po pniach drzew (sosna, świerk) zbierane były z leśnej powierzchni badawczej zlokalizowanej w pobliżu ogródka meteorologicznego w Sobolewie. Poboru prób dokonywano w okresach tygodniowych, a następnie przenoszono je do laboratorium, gdzie były przechowywane w temperaturze 6° C. Badania jakości wód wykonywane były przez laboratoria WPN i WIOŚ, z próby zbiorczej na koniec każdego miesiąca.
Chemizm roztworów glebowych Badania roztworów glebowych prowadzone były na powierzchni leśnej w Sobolewie, na trzech stanowiskach. Roztwory pobierane były z lizymetrów zainstalowanych na trzech głębokościach: 30, 50 i 100 cm, na koniec każdego miesiąca. Badania jakości roztworów wykonywane były przez laboratoria WPN i WIOŚ.
Wody podziemne Właściwości fizyczne i chemiczne wód podziemnych badano czterokrotnie w ciągu roku hydrologicznego: w grudniu, marcu, czerwcu i wrześniu. Przed każdym pobraniem prób z otworów piezometrów wypompowywano około cztery objętości słupa wody stagnującej w otworach. W próbach określono stężenia parametrów z zakresu podstawowego programu pomiarowego ZMŚP. Wszystkie analizy fizyczne i chemiczne wykonano w laboratorium WPN. Poziom zwierciadła wody w otworach piezometrycznych w Sobolewie badany był w każdy poniedziałek o godz. 8.00 za pomocą taśmy mierniczej z "świstawką".
Wody powierzchniowe - rzeki Badania wód powierzchniowych dotyczyły pomiarów poziomu i prędkości przepływu wód w rzece Czarna Hańcza - w punkcie kontrolno-pomiarowym w Sobolewie oraz właściwości fizycznych i chemicznych wód rzeki w punktach w Sobolewie i przy ujściu rzeki do jeziora Wigry. Próby wody do badań pobierane były z nurtu rzeki jeden raz w miesiącu. Pomiar stanu wód prowadzony był w sposób ciągły przy wykorzystaniu limnigrafu typu L-861. Z zapisu limnigrafu określano średnie, maksymalne i minimalne stany dobowe. Pomiaru prędkości przepływu wody w rzece dokonano 11-krotnie, przy pomocy młynka hydrometrycznego firmy SEBA, starając się uchwycić jak największe zróżnicowanie stanów wody.
Chemizm opadu organicznego Na jednym stanowisku w lesie w Sobolewie zbierany był opad organiczny. Kolektory opadu, w ilości 15 szt., rozmieszczone zostały w regularnej siatce co 5 m, a materiał z nich był wybierany na koniec miesiąca. Materiał po przywiezieniu do laboratorium był segregowany na kilka części (igły, liście, kwiatostany, gałęzie, porosty, kora, inne), a następnie ważony. Po wysuszeniu materiał ponownie zważono i zmielono w młynku. W tak przygotowanym materiale na koniec roku wykonano analizy chemiczne z trzech frakcji - liście, igły i pozostałe części.
Epifity nadrzewne Badania składu gatunkowego porostów, powierzchni ich plech i zdrowotności przeprowadzono na 13 stanowiskach, na których w roku 1998 wyznaczono na pniach powierzchnie monitoringowe. Do obserwacji wytypowano 12 gatunków porostów nadrzewnych (epifitycznych), w tym 5 taksonów o plechach krzaczkowatych, 5-listkowatych i 2 - skorupiastych.
Flora i roślinność zlewni eksperymentalnej Prowadzone były badania florystyczne o charakterze inwentaryzacyjnym na terenie całej zlewni, ze szczególnym uwzględnieniem gatunków chronionych, rzadkich i gatunków obcych w naszej florze.
Fauna bezkręgowa Badania prowadzono w dwóch typach siedliskowych lasu - w borze bagiennym i lesie mieszanym. Na każdym siedlisku wytypowano po trzy stanowiska oddalone od siebie o około 250 m, na których zainstalowano po 5 pułapek rozmieszczonych liniowo w trzy metrowych odstępach. Pułapki (słoiki o pojemności 0,33 l i średnicy otworu 56 mm) zostały wkopane równo z powierzchnią gruntu i osłonięte daszkami. Jako płynu konserwującego użyto roztworu glikolu etylowego. Pułapki były eksponowane w terenie przez 5 miesięcy, od maja do końca września, a materiał był wybierany z nich w odstępach miesięcznych. Po wybraniu z odłowionego materiału chrząszczy należących do rodziny Carabidae zakonserwowano je i przesłano do oznaczenia do Zakładu Zoologii Instytutu Biologii Akademii Świętokrzyskiej.
Tabela 32. Zakres i metodyka badań w punktach pomiarowych Stacji Bazowej WIGRY w roku hydrologicznym 2007
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
