|
Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska - Warszawa, Instytut Ochrony Przyrody PAN - Kraków |
|
Analiza koncepcji sieci Natura 2000 w Polsce
Raport I wykonany w ramach zlecenia Ministerstwa Środowiska „Wdrażanie koncepcji sieci NATURA 2000 w Polsce w latach 2001-2003”
Narodowa Fundacja Ochrony Środowiska, Warszawa Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków Kraków-Warszawa, grudzień 2001
|
|
1. Wstęp 2. Projekt Natura 2000 w Polsce 3. Kryteria typowania obszarów Natura 2000 4. Siedliska przyrodnicze oraz gatunki roślin i zwierząt o znaczeniu europejskim w Polsce 4.1. Ochrona siedlisk przyrodniczych w sieci NATURA 2000 4.2. Ochrona rzadkich i zagrożonych gatunków roślin i zwierząt w sieci Natura 2000 5. Polskie propozycje poszerzenia załączników Dyrektywy Siedliskowej i Ptasiej 6. Proponowane obszary Natura 2000 7. Krajowy system obszarów chronionych w świetle kryteriów Natura 2000 8. Propozycje włączenia do sieci Natura 2000 obszarów spoza krajowego systemu 10. Numeryczne mapy projektowanych obszarów natura 2000 11. Prawne aspekty wdrażania sieci Natura 2000 12. Ekonomiczne aspekty wdrażania sieci Natura 2000 13. Podsumowanie 14. Literatura
6. PROPONOWANE OBSZARY NATURA 2000
Wybór elementów sieci Natura 2000 był najtrudniejszym zadaniem Koncepcji i autorzy wywiązali się z niego nieźle, biorąc pod uwagę bardzo krótki czas realizacji projektu. Autorzy w wielu miejscach swojego opracowania dają wyraz świadomości jego braków oraz wskazują sposoby rozwiązania tego problemu. Analizowane opracowanie stanowi niewątpliwie dobry punkt wyjścia do szerokiej dyskusji i dalszych prac nad siecią z udziałem rozszerzonego zespołu autorów i współpracowników. Projektowana sieć obszarów Natura 2000 objęła praktycznie wszystkie typy siedlisk przyrodniczych o znaczeniu europejskim występujące w Polsce.. Nie wszystkie jednak są odpowiednio reprezentowane. Przykładowo 15 typów (relatywnie bardzo rzadkich na obszarze Polski) występuje na obszarach Natura 2000 tylko jeden raz, natomiast 19 typów jest reprezentowanych przynajmniej w 30 obszarach.. W sumie liczba rekordów w bazie danych, dotyczących występowania siedlisk przyrodniczych, przekroczyła 4000. Należy jednak zwrócić uwagę, że informacja ekologiczna (w zakresie siedlisk) o projektowanych obszarach nie jest kompletna. Do stworzenia charakterystyki siedliskowej poszczególnych obszarów Natura 2000 wykorzystano w głównej mierze ogólnopolskie bazy danych (przede wszystkim CORINE biotopes) oraz materiały publikowane. W toku dalszych prac należy starać się jak najlepiej wykorzystać lokalne źródła informacji, głównie przez ścisłą współpracę z Wojewódzkimi Konserwatorami Przyrody (w ramach Wojewódzkich Zespołów Roboczych) oraz z organizacjami pozarządowymi i ośrodkami naukowymi. Ponadto w toku ustaleń na szczeblu lokalnym zapewne granice wielu obszarów będą musiały być zmienione, co pociągnie za sobą konieczność weryfikacji informacji o występowaniu oraz powierzchni poszczególnych siedlisk. W przypadku gatunków roślin i zwierząt o znaczeniu europejskim projektowana sieć objęła stanowiska: - 32 taksonów roślin, - 21 taksonów bezkręgowców, - 17 taksonów ryb, - 6 taksonów płazów i gadów, - 83 taksonów ptaków, - i 19 taksonów ssaków z odpowiednich załączników DS i DP. W tej liczbie są również gatunki proponowane do włączenia na te załączniki i wstępnie zaakceptowane. Z powyższej analizy wynika, że proponowana lista obszarów Natura 2000 nie jest jeszcze kompletna. Nie dla wszystkich gatunków (dotyczy to zwłaszcza bezkręgowców), wymagających zgodnie z odpowiednimi dyrektywami tworzenia obszarów Natura 2000, zostały one zidentyfikowane. Należy to koniecznie uzupełnić w lub uzasadnić niemożność wyznaczenia obszarów dla pewnych gatunków. Należy tu dodać, że w końcowej fazie projektu prof. dr hab. Maciej Gromadzki, ze Stacji Ornitologicznej w Górkach Wsch. zasugerował pewne zmiany w koncepcji, wynikające z konieczności wyraźnego rozgraniczenia proponowanych SOO i OSO (o ile się dokładnie nie pokrywają), a także propozycje nowych OSO. Ze względu na brak kompletnych danych, zmiany te nie znalazły odzwierciedlenia w istniejącej bazie danych obszarów Natura 2000. Dlatego należy możliwie jak najprędzej doprowadzić do włączenia propozycji prof. Gromadzkiego do tej bazy. Konieczne jest wprowadzenie kompletnej informacji ekologicznej dla nowych obszarów oraz dokładna analiza ich granic (porównanie z granicami SOO o podobnym położeniu). Projekt sieci Natura 2000 obejmuje ostatecznie 285 obszarów, w tym 47 (20%) traktowanych jako rezerwowe. Wśród nich znajduje się 181 SOO i 180 OSO (duża cześć obszarów została uznana jednocześnie za SOO i OSO). Łączna powierzchnia proponowanej sieci wynosi ponad 40000 km2, co stanowi 13-14% powierzchni kraju. W poszczególnych krajach członkowskich UE sieć samych tylko SOO pokrywa średnio 12,2% powierzchni, czyli w przybliżeniu tyle ile polska propozycja sieci Natura 2000 (bez dodatkowych OSO zaproponowanych przez prof. Gromadzkiego). Należy jednak podkreślić, że sieci krajowe nie mają stanowić konkretnej, z góry wyznaczonej, części powierzchni kraju; ich obszar powinien zależeć od rzeczywistej wartości przyrodniczej terenu danego kraju oraz konieczności przeprowadzenia renaturyzacji na jego terenie. Sieć powinna być więc na tyle duża, aby można było w jej ramach skutecznie realizować cele Dyrektyw Siedliskowej i Ptasiej. Wśród proponowanych obiektów przeważają obszary duże. Tylko 62 obiekty (niespełna 25%) mają poniżej 1000 ha. Obszarów bardzo dużych, powyżej 10 000 ha, jest około 100 (43%), w tym 22 o powierzchni powyżej 50 000 ha. Jest to wynikiem przyjęcia przez autorów założenia, że ostoje powinny być na tyle duże, aby możliwe było prawidłowe funkcjonowanie ekosystemów chronionych oraz zachowana została struktura krajobrazowa obszaru oraz, że tam, gdzie to możliwe, kilka niewielkich cennych obszarów położonych blisko siebie należy łączyć w obszary większe, nawet jeśli teren między nimi ma charakter antropogeniczny. Wytypowano więc stosunkowo niewiele obszarów, ale dużych i o wysokiej bioróżnorodności, rozumianej w tym przypadku jako duża liczba siedlisk i gatunków z załączników DS i DP. Założenia takie są w zupełności słuszne z czysto przyrodniczego punktu widzenia. Z drugiej strony patrząc na to bardziej praktycznie, wydaje się, że w wielu przypadkach rozsądniejsze może być wyłączenie z obszaru Natura 2000 terenów silniej przekształconych zurbanizowanych i pozostawienie na obszarze Natura 2000 głównie terenów w większej wartości przyrodniczej oraz takich, które po zmniejszeniu negatywnego oddziaływania człowieka, mogą w stosunkowo szybkim czasie zyskać na tej wartości. Łatwość administrowania i zmniejszenie jego kosztów w przypadku pozostawienia dużych obszarów można zrównoważyć tworzeniem wspólnych zarządów dla kilku mniejszych obszarów, położonych blisko siebie i o zbliżonym charakterze przyrodniczym. W uzasadnionych przypadkach, gdy stosunkowo duży (choć nierówno cenny przyrodniczo) obszar ma charakter korytarza ekologicznego, należałoby się starać o zachowanie ich integralności przestrzennej. Wydaje się, że w koncepcji zbyt małą wagę przywiązano do włączania w sieć obszarów częściowo zdegradowanych, a nadających się do renaturyzacji. Wytypowanie takich obszarów mogłoby w znacznym stopniu poprawić strukturalną spójność sieci. Szczególną rolę mogłyby tu odegrać obszary o charakterze korytarzy ekologicznych (doliny rzeczne, nie użytkowane obszary w krajobrazie rolniczym etc.).
7. KRAJOWY SYSTEM OBSZARÓW CHRONIONYCH W ŚWIETLE KRYTERIÓW NATURA 2000.
Autorzy Koncepcji rozpoczęli proces typowania obszarów NATURA 2000 od przeanalizowania możliwości włączenia do sieci Natura 2000 istniejących obszarów chronionych. Jest to podejście ze wszech miar słuszne, gdyż wykorzystanie istniejącej sieci obszarów chronionych zdecydowanie zmniejszy koszt implementacji sieci Natura 2000. W trakcie analizy wartości KSOCh w świetle kryteriów Natura 2000 szczególną uwagę zwrócono na trzy formy ochrony obszarowej: parki narodowe, parki krajobrazowe oraz rezerwaty przyrody. Wynika to z faktu, że tereny te obejmują na ogół najcenniejsze fragmenty naszej przyrody i posiadają solidną dokumentację przyrodniczą oraz plany ochrony. Ostatecznie do projektu sieci Natura włączono wszystkie parki narodowe, 75 % parków krajobrazowych (przynajmniej częściowo) oraz 56 % rezerwatów przyrody. Z drugiej strony 71 % proponowanych obszarów Natura 2000 jest przynajmniej w niewielkiej części już chroniona w ramach wymienionych form ochrony obszarowej. Porównanie tych systemów obszarów chronionych wygląda nieco inaczej jeśli weźmiemy pod uwagę powierzchnie (a nie liczbę) obszarów chronionych. Z takiej analizy wynikło, że w parkach narodowych znajduje się 6,9% powierzchni wszystkich obszarów Natura 2000, w parkach krajobrazowych ok. 33,5% i w rezerwatach około 2%. Z przedstawionych danych wynika, że niektóre parki krajobrazowe oraz wiele rezerwatów przyrody nie spełnia kryteriów Natura 2000. Może to częściowo wynikać z niepełnej dokumentacji przyrodniczej tych terenów, dlatego w toku dalszych prac trzeba ponownie przyjrzeć się możliwości włączenia tych obszarów. Jednak wiele z nich zostało utworzonych w celu ochrony krajobrazu i walorów przyrody nieożywionej lub też dla ochrony stanowisk gatunków spoza Załączników DS i DP. W toku dalszych prac należy także dokładnie przeanalizować granice obszarów w odniesieniu do obszarów chronionych. Należy szczególnie zwrócić uwagę na obszary chronione, których powierzchnia została w ostatnich latach zmieniona (np. w bazie danych nie uwzględniono zmiany powierzchni Nadmorskiego Parku Krajobrazowego), a w przypadku niewielkich rozbieżności między granicami obszarów Natura 2000 a obszarów chronionych należy przyjąć aktualne granice obszaru chronionego. Również dostrzeżono brak aktualizacji danych o nowo utworzone rezerwaty przyrody. Ochrona siedlisk i gatunków z załączników DS i DP na obszarach Natura 2000 będzie realizowana na podstawie specjalnie dla nich opracowanych planów ochrony, które będą musiały być uwzględniane w planach zagospodarowania danego terenu, przede wszystkim w planach zagospodarowania przestrzennego, w operatach urządzeniowych lasu etc. albo w oparciu o zalecenia ochronne. Te z obszarów Natura 2000, które są parkami narodowymi, krajobrazowymi czy rezerwatami mają już swoje plany ochrony; prawdopodobnie będą one wymagały tylko niewielkiej korekty, stosownie do potrzeb nowych obiektów specjalnej troski.
8. PROPOZYCJE WŁĄCZENIA DO SIECI NATURA 2000 OBSZARÓW SPOZA KRAJOWEGO SYSTEMU OBSZARÓW CHRONIONYCH
Krajowy system obszarów chronionych w Polsce tworzony jest na mocy ustawy o ochronie przyrody, natomiast desygnacja obszarów Natura 2000 odbywa się na podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Ptasiej obowiązujących w Unii Europejskiej. Dokumenty te reprezentują odmienne, lecz dopełniające się podejścia do ochrony przyrody – krajowe i ogólnoeuropejskie oraz podają różne kryteria tworzenia obszarów chronionych, choć przyświecają im podobne cele, związane z zachowania bioróżnorodności naszego kontynentu. Nieuniknionym zjawiskiem jest, że systemy te będą częściowo rozbieżne terytorialnie. Planowana sieć Natura 2000 i KSOCh są natomiast w stosunku do siebie komplementarne. Około 58% powierzchni projektowanej sieci znajduje się poza trzema podstawowymi formami ochrony obszarowej (parki narodowe, parki krajobrazowe, rezerwaty przyrody). Obszary Natura 2000 nie objęte w/w formami ochrony w znacznej części znajdują się na terenie obszarów chronionego krajobrazu (26,1%), bądź też otulin parków narodowych (2,6%) i krajobrazowych (4,1%). Całkowicie poza systemem obszarów chronionych i ich otulin pozostaje 24,8 % ogólnej powierzchni projektowanej sieci. Spośród terenów nie objętych dotychczas ochroną, największą powierzchnie zajmują tereny rolnicze oraz lasy państwowe Duży udział terenów rolnych jest z zupełności zgodny z polityką ekologiczną Unii. Jednak w praktyce, w związku z dużym rozdrobnieniem własności oraz miejscami intensywną gospodarką rolną, wdrażanie sieci na tych terenach może być bardzo trudne. Można temu zaradzić poprzez rozwinięcie i ścisłe związanie z siecią Natura 2000 systemu dopłat dla rolników, którzy dostosują się do wskazań DS i DP, a w szczególności dla tych, którzy przystąpią do programów renaturyzacji terenów rolniczych. Utworzenie obszarów Natura 2000 na tych terenach będzie zapewne jednym z największych obciążeń finansowych całego projektu, z drugiej strony jest to jedno z największych wyzwań stojących przed twórcami sieci. Prowadzenie zrównoważonej gospodarki rolnej może bowiem w bardzo dużym stopniu poprawić sytuację ekologiczną w krajach objętych siecią. Ponadto bardzo duży udział w projektowanej sieci mają tereny podlegające Lasom Państwowym. W związku z licznymi głosami krytycznymi dotyczącymi implementacji sieci Natura 2000 na tych obszarach, trzeba będzie jasno sformułować cele i sposoby ich realizacji w państwowych lasach.
Jednym z największych problemów, przed którym stanęli twórcy Koncepcji był brak oprogramowania komputerowego umożliwiającego opracowanie informacji o proponowanych obszarach zgodnie ze Standardowym Formularzem Danych (ang. Standard Data Form, SDF). Oprogramowanie takie zostało opracowane dla celów Natura 2000. Nie otrzymano także wytycznych do kodowania regionów oraz terenów obecnie chronionych. W związku z powyższym opracowano oryginalne autorskie oprogramowanie dostosowane do warunków polskich, realizujące funkcje zarządzania bazą danych NATURA 2000 - utworzenie spisu obszarów proponowanych do sieci Natura 2000, zgromadzenie, uporządkowanie i aktualizację dostępnych danych i drukowanie SDF-ów. Autorzy Koncepcji przyjęli w tym celu robocze systemy kodowania, które będą musiały zostać zaktualizowane zgodnie z ustaleniami międzynarodowymi. Głównym materiałem wyjściowym była baza CORINE biotopes. Wyselekcjonowane dane zostały zaktualizowane w oparciu o dostępną literaturę i konsultacje ze specjalistami. W wyniku prac zespołu zgromadzono znaczący materiał z kompleksową informacją o obszarach zaproponowanych do sieci Natura 2000. Baza danych Natura 2000 składa się z ponad 40000 rekordów, z czego ok. połowę stanowią informacje przyrodnicze o obszarach Natura 2000 (np. tabela roślin występujących na tych obszarach zawiera ponad 7000 rekordów. Pomimo tak dużych rozmiarów baza danych powinna być nadal rozszerzana. Przede wszystkim należy uzupełnić informacje o własności gruntów oraz działalności człowieka na terenie obszarów Natura 2000, co będzie możliwe dzięki planowanej bliskiej współpracy z Wojewódzkimi Zespołami Roboczymi. Regionalni konsultanci będą także weryfikować zebrane już informacje, głównie w celu określenia czy przedmiot ochrony nadal występuje na terenie ostoi i czy słusznie zostały wyznaczone granice obszaru Natura 2000. Należy także kontynuować starania o dostęp do oficjalnego oprogramowania Natura 2000 lub przynajmniej ustalić na szczeblu międzynarodowym systemy kodowania ostoi. Istotne jest także, aby wszystkie zbierane dane na temat obszarów Natura 2000 były zgodne z kryteriami wyboru ostoi oraz zasadami tworzenia dodatkowych opisów obszarów. W związku z tym wszyscy współpracownicy powinni zaznajomić się z zasadami sporządzania SDF dla obszarach, a wszystkie uzyskane tą drogą powinny być dodatkowo weryfikowane przez punkt konsultacyjny utworzony przez zespół wykonawców II etapu prac nad siecią Natura 2000. Ponadto bardzo istotnym sposobem weryfikacji oraz uzupełniania bazy danych powinno być udostępnienie bazy Natura 2000 w Internecie. Pozwoliłoby to na dostęp do informacji o tworzącej się sieci wszystkim zainteresowanym, w tym m.in. organizacjom pozarządowym.
10. NUMERYCZNE MAPY PROJEKTOWANYCH OBSZARÓW NATURA 2000
W ramach Koncepcji powstała bazę danych przestrzennych obszarów Natura 2000. Stworzono ją stosując technologię GIS (ang. Geographic Information Systems) w formacie ArcInfo. Przygotowana baza posłużyła do przygotowania wysokiej jakości wydruków w skali 1:100000 prezentujących granice proponowanych obszarów Natura 2000 na podkładzie topograficznym. Ponadto opracowano także mapę przeglądową w skali 1 : 750 000. Sposób przygotowania bazy numerycznej umożliwia także wykonanie precyzyjnych analiz przestrzennych – m.in. położenia obszarów w poszczególnych okręgach administracyjnych oraz określenia stosunków przestrzennych między projektowana siecią Natura 2000 a istniejącymi obszarami chronionymi. Baza ta może być tez wykorzystywana do określenia powierzchni poszczególnych typów użytkowania w każdym z obszarów Natura 2000. Dalsze prace powinny mieć na celu do:
11. PRAWNE ASPEKTY WDRAŻANIA SIECI NATURA 2000
Koncepcja prezentuje szeroko wszelkie dokumenty prawa wewnętrznego, europejskiego i międzynarodowego, które mogą być związane z tworzeniem sieci Natura 2000 i realizowaniem celów Dyrektywy Siedliskowej i Ptasiej. Omówiono także ustawę z dnia 7 grudnia 2000 o zmianie ustawy o ochronie przyrody (Dz. U. z 2001 r. Nr 3, poz. 21), w kontekście dostosowania jej do prawa obowiązującego w Unii Europejskiej i możliwości realizacji programu Natura 2000. Przedstawiono także obszerne komentarza prawne zapisów ustawy, ze szczególnym uwzględnieniem zagadnień związanych z planami ochrony oraz zarządzaniem ochroną przyrody. Autorzy Koncepcji, uważają, że nowelizacja ustawy o ochronie przyrody wytworzyła pierwsze podstawy prawne do włączenia się Polski do programu Natura 2000. Kładą oni nacisk na konieczność stworzenia sprawnego systemu organów zarządzających siecią Natura 2000 w trakcie jej wdrażania, a także już po oficjalnym zatwierdzeniu polskich obszarów Natura 2000. W Koncepcji przedstawiono wstępną propozycję zadań i struktury zespołu ds. Natura 2000. Przedstawiona Koncepcja została przygotowana w zgodzie z przepisami prawa międzynarodowego, a także, o ile jest to możliwe na tym etapie integracji polskiego prawa ochrony przyrody z obowiązującym w Unii Europejskiej, przepisami prawa krajowego. Znowelizowana ustawa o ochronie przyrody nie odnosi się wprost do sieci Natura 2000, będzie to możliwe dopiero po wejściu Polski do UE. Podjęto natomiast istotne inicjatywy prawne w celu umożliwienia prowadzenie działań prowadzących do integracji polskich systemów ochrony przyrody z unijnymi. Taką inicjatywą jest przede wszystkim zdefiniowanie w ustawie o ochronie przyrody pojęcia siedliska przyrodniczego (Art. 2a ustawy) oraz wydanie rozporządzenia w sprawie określenia rodzajów siedlisk podlegających ochronie (Dz. U. z 2001r., Nr 92, poz. 1029). Ponadto wydano nowe rozporządzenia o ochronie gatunkowej roślin (Dz. U. Nr 106, poz. 1176 z dnia 29.09.2001) i zwierząt (Dz. U. Nr 130, poz. 1456 z dnia 15.11.2001), w ramach których uzgodniono listy organizmów chronionych w Polsce z Dyrektywami Siedliskową, Ptasią oraz z Konwencją Berneńską. Pomimo tych zmian zagadnienia prawne wymagają zdecydowanie dalszych prac. Przykładowo art. 35a, pkt. 1 ustawy o ochronie przyrody stanowi: "Siedliska przyrodnicze poddaje się pod ochronę w drodze ustanowienia przez właściwy organ formy ochrony przyrody wybranej spośród wymienionych w art. 13 ust.1 pkt.1 - 4 oraz 6". Zapis ten dotyczy wszystkich form ochrony obszarowej wymienionych w art. 13 ustawy (bowiem pkt. 5 dotyczy tylko ochrony gatunkowej). Takie ujęcie ochrony siedlisk znacznie zawęża możliwości jej realizacji. Ponadto jeśli w sieci Natura 2000 znajdą się liczne tereny nie objęte ochrona, to nie istnieje obecnie żaden instrument prawny służący ochronie siedlisk przyrodniczych na tych terenach. W Koncepcji nie przedstawiono ponadto propozycji prawnego rozwiązanie wzajemnych stosunków między obszarami Natura 2000 a krajowym systemem obszarów chronionych, a szczególnie określenia statusu prawnego obszarów położonych poza KSOCh. Wydaje się, że takie tereny mogłyby być obejmowane również innymi formami ochrony obszarowej, nie wymienionymi w ustawie o ochronie przyrody, np. poprzez tworzenie Leśnych Kompleksów Promocyjnych bądź uznawanie takich obszarów za lasy ochronne. Brakuje nadal konkretnych propozycji rozwiązania sprawy bezpośredniego administrowania obszarami Natura 2000 oraz procedur gromadzenia danych i przepływu informacji między administracją Natura 2000, Ministerstwem Środowiska, zespołami naukowymi, organizacjami pozarządowymi oraz samorządami i społecznością lokalną. Zgodnie z art. 6 Dyrektywy Siedliskowej, państwa członkowskie powinny ustalić konieczne działania ochronne dla specjalnych obszarów ochrony obejmujące, jeśli zaistnieje taka potrzeba, odpowiednie plany zagospodarowania opracowane dla tych obiektów bądź zintegrują te zagadnienia z innymi planami rozwoju. W dalszych etapach prac należy więc przeanalizować, czy zapisy ustawy o ochronie przyrody wystarczająco uwzględniają to zagadnienie w odniesieniu obszarów chronionego krajobrazu i innych form ochrony obszarowej o obniżonym rygorze, gdyż takie formy z pewnością będzie często stosowana do obszarów NATURA 2000. Duża liczba obiektów proponowanych w Koncepcji, ma bardzo dużą powierzchnię (nawet ponad 100 tys. ha), a ich granice nie pokrywają się z granicami istniejących form ochrony przyrody lub obejmują kilka form ochrony obszarowej o różnym reżimie ochronnym. Zastosowanie w stosunku do tak dużych obiektów wymogów określonych w DS (np. obowiązek przeprowadzenia oceny oddziaływania każdego planu lub przedsięwzięcia, które może w istotny sposób wpływać na obszar) może być w praktyce bardzo trudne i kosztowne. Przykładowo należałoby przeanalizować, czy np. ochrona przyrody określona w aktach prawnych dotyczących lasów ochronnych albo leśnych kompleksów promocyjnych nie jest wystarczająca dla funkcjonowania takich obszarów jako obiektów sieci NATURA 2000. Jeżeli tak, to typowane obiekty do sieci mogłyby się pokrywać z granicami takich obszarów. W opracowaniu zaproponowano, by wzorem krajów Unii Europejskiej znaczna cześć obecnie niechronionych obszarów sieci NATURA 2000 mogła być objęta ochrona jako tzw. Obszary Wrażliwe Ekologicznie (Ecologically Sensitive Areas). Założenie to jest niewątpliwie interesujące, gdyż może ułatwić uzyskanie dodatkowych funduszy na cele zbieżne z założeniami DS. Szczególną uwagę w toku dalszych prac należy zwrócić na wyniki pilotażowego programu rolnośrodowiskowego SAPARD i możliwości terytorialnego połączenia takich inicjatyw z obszarami Natura 2000.
12. EKONOMICZNE ASPEKTY WDRAŻANIA SIECI NATURA 2000
Autorzy Koncepcji twierdzą, że przygotowania do programu Natura 2000 są jeszcze w zbyt wczesnym stadium, aby można było przeprowadzić całościowa ocena ekonomiczna. Podjęto jedynie wstępną próbę oszacowania kosztów związanych z wdrożeniem i funkcjonowaniem sieci Natura 2000. W przedstawionym opracowaniu oparto się głównie na analizie aktualnych wydatków ponoszonych w Polsce na ochronę przyrody oraz ocenie kosztów tworzenia, i funkcjonowania istniejących obszarów chronionych. Przedstawiono także szeroką dyskusję podstaw analiz ekonomicznych w zakresie ochrony przyrody. Z wyników wykonanej analizy można wysnuć wniosek, że rozłożenie sumy nakładów inwestycyjnych związanych z siecią Natura 2000 np. na okres 10- lub 15-letni wymagałoby zwiększenia dotychczasowych wydatków na ochronę przyrody zaledwie o kilka procent. Wydaje się jednak, że uwzględniono tylko niewielką część rzeczywistych kosztów implementacji Natura 2000. Według autorów Koncepcji główne koszty tworzenia obszarów Natura 2000 wiążą się z tworzeniem planów ochrony, natomiast zdecydowanie nie doceniono konieczności zainwestowania znacznych środków na etapie realizacji tych planów. Nie doszacowano m.in. kosztów wykonania monitoringu stanu zachowania przedmiotu ochrony na danym obszarze Natura 2000, przyjęto w tym szacunku odstęp 10-letni między kolejnymi ocenami. Jest to stanowczo zbyt długi okres w odniesieniu do wielu przedmiotów ochrony. Ponadto dodatkowe koszty mogą wyniknąć z konieczności wspierania proekologicznej gospodarki w ramach sieci oraz edukacji społeczności lokalnych i kadr zarządzających siecią. Dodatkowo należałoby przyjąć duże spiętrzenie wydatków na implementację w pierwszych latach jej funkcjonowania. Należy więc oczekiwać, że koszty utworzenia sieci Natura 2000 mogą być znacznie wyższe od zakładanych. Z drugiej strony w ocenie kosztów wykonania planów ochrony przyjęto koszty wykonania takich opracowań dla istniejących już obszarów chronionych o wysokim reżimie ochronnym. Najprawdopodobniej jednak duża cześć proponowanych obszarów Natura 2000 nie będzie wymagała wykonywania aż tak szczegółowych planów.
Analizowane opracowanie jest niewątpliwie dziełem autorskim, stanowiącym dobry punkt wyjścia do szerokiej dyskusji i dalszych prac związanych z implementacją sieci Natura 2000. Przygotowany projekt sieci obszarów Natura 2000 w Polsce jest pewną propozycją, która musi być przedmiotem dalszych konsultacji, w wyniku których powstanie ostateczna wersja listy krajowej tych obszarów do przedłożenia Komisji Europejskiej. W toku dalszych prac należy przede wszystkim zwrócić uwagę na: - weryfikację i uzupełnienie zawartości bazy danych, ze szczególnym uwzględnieniem informacji o typach siedlisk i gatunkach z zał. I i II DS. i I DP, opisów obszarów, stosunków własnościowych oraz działalności człowieka; - rozpatrzenie możliwości zwiększenia udziału w sieci Natura 2000 terenów, które powinny podlegać renaturyzacji; - zwiększenie spójności przestrzennej sieci poprzez rozwinięcie systemu korytarzy ekologicznych; - ograniczenie tendencji do tworzenia bardzo dużych obszarów Natura 2000 i rozpatrzenie możliwości wspólnego administrowania kilkoma mniejszymi obszarami; - weryfikację granic proponowanych obszarów w odniesieniu do istniejących obszarów chronionych oraz terenów silnie przekształconych; - pełną integracji bazy danych z oprogramowaniem obowiązującym w Unii Europejskiej; - opracowanie internetowej wersji oprogramowania w celu udostępnienia materiałów do szerokiej konsultacji społecznej.
|