kod siedliska: 3150
Starorzecza i naturalne eutroficzne zbiorniki wodne
ze zbiorowiskami z Nympheion, Potamion
A. Opis siedliska głównego typu
Definicja
Naturalne jeziora i stałe niewielkie zbiorniki wodne oraz odcięte fragmenty koryt rzecznych z wolno pływającymi w toni wodnej makrofitami (Potamion i częściowo Nymphaeion), makrofitami zakorzenionymi w dnie oraz o liściach pływających (część Nymphaeion), a także prymitywnymi skupieniami drobnych roślin pływających po powierzchni wody (Lemnetea).
Charakterystyka
Mezo-eutroficzne lub eutroficzne jeziora, drobne zbiorniki wodne i starorzecza stanowią ponad 95% wód stojących Polski. Zgrupowane są one głównie w obrębie pojezierzy: Mazurskiego, Pomorskiego, Wielkopolskiego, Łęczyńsko - Włodawskiego i innych, choć licznie występują (zwłaszcza zbiorniki o mniejszej powierzchni) na terenie całego kraju. Pod względem hydrologicznym wykazują one olbrzymie zróżnicowanie - od zbiorników nieprzepływowych, do takich, gdzie dopływy i odpływy stanowią istotny procent w bilansie hydrologicznym. Zaopatrywane w wodę mogą bycze źródeł powierzchniowych (opad atmosferyczny, spływ powierzchniowy, dopływy rzeczne) lub ze źródeł podziemnych - dopływ gruntowy. Udział poszczególnych dróg dostawy wody jest cechą charakterystyczną dla każdego zbiornika. Najbliższe otoczenie (zlewnia) starorzeczy i innych naturalnych, eutroficznych zbiorników wodnych to zazwyczaj obszar w mniejszym lub większym stopniu poddany antropopresji. Wzrastający udział obszarów przekształconych przez człowieka (pól uprawnych, terenów zabudowanych itp.) w zlewni powoduje, iż zbiorniki ulegają przyspieszonej eutrofizacji. Najbliższe otoczenie zbiorników eutroficznych budowane jest przez trzcinowiska - zbiorowiska z klasy Phragmitetea - można tu wyróżnić dwa pasy: znajdujący się od strony wody szuwar wysoki (Phragmitetum i in.) i występujący w głąb lądu szuwar turzycowy. Szuwar turzycowy składa się ze zbiorowisk wysokich turzyc (Caricetum acutiformis, Caricetum gracilis, C. rostratae, C. elatae) zaliczanych do związku Magno-caricion. Dalej mogą występować zbiorowiska mszysto-turzycowe (klasa Scheuchzerio-Caricetea nigrae) lub wilgotne łąki (Molinio-Arrhenatheretea), na które wkracza łozowisko Salicetum pentandro-cinereae. Najdalszą strefę roślinności związaną z eutroficznymi zbiornikami wodnymi stanowią zbiorowiska leśne z klas Alnetea glutinosae lub Querco-Fagetea. Przedstawiony pasowy układ roślinności występującej wokół zbiorników ulega znacznym modyfikacjom. Starorzecza i inne naturalne, eutroficzne zbiorniki wodne są bardzo zróżnicowane pod względem powierzchni (od jezior o powierzchni ponad 100 ha, do drobnych zbiorników o powierzchni kilkuset metrów kwadratowych) i głębokości (od zbiorników głębokich na ponad 80 m -Jezioro Drawskie, do takich, gdzie głębokość maksymalna nie przekracza 1 m). Woda charakteryzuje się umiarkowanymi i wysokimi koncentracjami pierwiastków biogennych - azotu i fosforu, choć ich stężenia w poszczególnych zbiornikach mogą mieścić się w szerokim zakresie. Charakterystyczna jest także wysoka koncentracja rozpuszczonych soli mineralnych (wysokie przewodnictwo elektrolityczne właściwe). Odczyn wód od obojętnego do alkalicznego - pH najczęściej >7. Ze względu na dużą zasobność w związki biogenne w wodzie występują masowe pojawy fitoplanktonu, które wywołują niebiesko-zieloną barwę wody i niewielką widzialność. Przezroczystość wód i zasięg strefy fotycznej mieści się w szerokich granicach od kilkudziesięciu centymetrów dla zbiorników o większej żyzności do nawet kilku metrów w zbiornikach będących na pograniczu mezotrofii i eutrofii. Morfologia mis zbiorników silnie różnorodna, od zbiorników płytkich o łagodnie opadających stokach do głębokich o znacznym nachyleniu stoków misy jeziornej, możliwe jest także istotne zróżnicowanie morfologii misy w obrębie jednego zbiornika.
Zróżnicowanie morfologiczne zbiorników, cech fizyczno-chemicznych wód i osadów dennych mają decydujący wpływ na wykształcanie się poszczególnych typów roślinności. Zbiorniki podobne pod względem typu troficznego i morfologicznego wykazują podobieństwa w typie roślinności. Różnice między nimi ujawniają się tylko w większej lub mniejszej frekwencji płatów określonych zespołów roślin.
Podział na podtypy
3150-1 Jeziora eutroficzne
3150-2 Eutroficzne starorzecza i drobne zbiorniki wodne
Umiejscowienie typu w polskiej klasyfikacji fitosocjologicznej
Klasa Potametea
Rząd Potametalia
Związek Potamion nieukorzenione bądź ukorzenione makrofity pływające w toni wodnej - elodeidy
Zespoły:
Potametum graminei zespół rdestnicy trawiastej
Potametum nitentis zespół rdestnicy lśniącej
Potametum pectinati zespół rdestnicy grzebieniastej
Potametum filiformis zespół rdestnicy nitkowatej
Parvopotamo-Zannichellietum zespół jezierzy i zamętnicy błotnej
Potametum acutifolii zespól rdestnicy ostrolistnej
Ranunculetum circinati zespół jaskra krążkolistnego
Elodeetum canadensis zespół moczarki kanadyjskiej
Ceratophylletum demersi zespół rogatka sztywnego
Myriophylletum spicati zespół wywłócznika kłosowego
Potametum compressi zespół rdestnicy ścieśnionej
Potametum lucentis zespół rdestnicy połyskującej
Potametum perfoliati zespół rdestnicy przeszytej
Hippuridetum submersae zespół przęstki podwodnej
Związek Nymphaeion ukorzenione makrofity o liściach pływających - nympheidy
Zespoły:
Potametum natantis zespół rdestnicy pływającej
Myriophylletum verticillati zespół wywłócznika okółkowego
Nupharo-Nymphaeetum albae zespół grążela żółtego i grzybieni białych
Nupharetum pumili zespół grążela drobnego
Nymphaeetum candidae zespół grzybieni północnych
Nymphoidetum peltatae zespół grzybieńczyka wodnego
Trapetum natantis zespół kotewki orzecha wodnego
Polygonetum natantis zespół formy pływającej rdestu ziemnowodnego
Potametum obtusifolii zespół rdestnicy stępionej
Hydrilletum verticillatae zespół przesiąkry okółkowej
Hydrocharitetum morsus-ranae zespół żabi-ścieku pływającego
Klasa Lemnetea (roślinność pleustonowa)
Klasa Lemnetalia
Związek Lemnion gibbae
Zespoły:
Lemnetum gibbae zespół rzęsy garbatej
Spirodeletutn polyrhizae zespół spirodeli wielokorzeniowej
Związek Riccio fluitantis-Lemnion trisulcae
Zespoły:
Lemnetum trisulcae zespół rzęsy trój rowkowej
Ricciocarpetum natantis zespół wgłębika pływającego
Riccietum fluitantis zespół wgłębki wodnej
Związek Lemno minoris-Salvinion natantis
Zespół Lemno minoris-Salvinietum natantis zespół rzęsy drobnej i salwinii pływającej
Bibliografia
BEST E., R 1987. The submerged macrophytes in lake Maarssve-en I: Changes in species composition in biomass over six-year period. Hydrobiol. Bulletin 21 (1); 55-60.
BRZEG A. WOJTERSKAM. 1996. Przegląd systematyczny zbiorowisk roślinnych Wielkopolski wraz z oceną stopnia ich zagrożenia. Bad. Fizjogr. Nad Polską Zach. Ser. B, 45: 7-40.
DAJDOK Z., KĄCKI Z., NOWAK A., NOWAK S., SPAŁEK K., 1998. Atlas rozmieszczenia roślin naczyniowych prawnie chronionych w województwie opolskim. Uniwersytet Opolski, Opole.
DUARTE C. M., KALFF1, PETERS R. H. 1986. Patterns in biomass and cover of aąuatic macrophytes in lakes. Can. J. Fish. Aquatic Sciences.
DUBIEL E. 1973. Zespoły roślinne starorzeczy Wisły w Puszczy Niepołomickiej i jej otoczeniu. Studia Naturae. A, 7, 67-124.
ENGEL S. 1990. Ecosystems responses to growth and control of submerged macrophytes: a literature review. Technical Bulletin, no. 170, p. 20.
FIJAŁKOWSKI D. 1958. Badania nad rozmieszczeniem i ekologią aldrowandy pęcherzykowatej (Aldrovanda vesiculosa L.) na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim. Acta Soc. Bot. Pol. V. XXVIII, 4, 605-613.
FIJAŁKOWSKI D. 1966. Zbiorowiska roślinne lewobrzeżnej doliny Bugu w granicach województwa lubelskiego. Ann. UMCS, sec. C, 21,247-320.
HILBRICHT- ILKOWSKA A. 1998. Różnorodność biologiczna siedlisk słodkowodnych, problemy, potrzeby, działania. W: KRASKA M. (red.) Bioróżnorodność w środowisku wodnym. Idee Ekologiczne, tom 1 3, ser. Szkice, nr 7, 13-54.
KŁOSOWSKI S., 1985 Habitat requirements and bioindicator value of main communities of aquatic vegetation in northeast Poland. Pol. Arch. Hydrobiol. 32, 1, 7-29.
KRASKA M. 1990. Makrofity jeziora Budzyńskiego. W: KAJAK M. (red.) Funkcjonowanie ekosystemów wodnych, ich ochrona i rekultywacja. CPBP, L, Warszawa SWGGW-AR, 23-35.
KRASKA M.1998. Jeziora Drawieńskiego Parku Narodowego. W: Agapow L. (red.) Przyroda województwa gorzowskiego - Drawieński Park Narodowy., Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Gorzowie Wielkopolskim. 125-146.
KRASKAM., PIOTROWICZ R., SZYPER H., GOŁDYN R., KLIMASZYK R, 2002. Variability of trophic state and vegetation in lakes of Drawieński National Park (Northern Poland). Verh. Internat. Verein. Limnol., 28, 900-904
KRASKA M. 2003. Jezioro Gardno-roślinność. W: MUDRYKZ. (red.) Jezioro Gardno. Wyd. Pom. Akad. Pedagogicznej w Stupsku.
MACICKA-PAWLIK T. WILCZYŃSKA W. 1995. Roślinność rezerwatu wodnego „Odrzyska" koto Glinian i jego otulina. Acta Universitatis Wratislaviensis, Prace Botaniczne 62: 125-157.
NAGENGAST B., PEŁECHATY M. 2001. Hydrobotaniczna charakterystyka zbiorników wodnych Wielkopolskiego Parku Narodowego i jego otuliny. W: Ekosystemy wodne Wielkopolskiego Parku Narodowego. Wyd. UAM, 29-40
OPUSZYŃSKI K. 1997. Wpływ gospodarki rybackiej, szczególnie ryb roślinożernych, na jakość wody w jeziorach. Biblioteka Monitoringu Środowiska, Zielona Góra.
OZIMEK T. 1978. Effect of municipal sewage on the submerged macrophytes of a lake littoral. Ekol. Pol., 26, 3-39.
PANEK E. 1995. Charakterystyka flory rezerwatu „Łacha Jelcz". Acta Universitatis Wratislaviensis, Prace Botaniczne 62: 101-111.
PIECZYŃSKA E., OZIMEK T. 1976. Ecological significance of lake macrophytes. Int. Ecol. Environ. 2, 115-128.
PIÓRECKI J., 1980. Kotewka - orzech wodny Trapa L. w Polsce. Biblioteka Przemyska 13.
PIÓRECKI J. 1993. Trapa natans L. - kotewka orzech wodny. W: Zarzycki K., Kaźmierczakowa R. (red.) Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Instytut Botaniki PAN, Kraków, ss.: 129-1 30.
PODBIELKOWSKI Z., TOMASZEWICZ H., 1996. Zarys Hydrobotaniki. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
SZANKOWSKI M., KŁOSOWSKI S. 1999. Habitat conditions of nymphaeid association in Poland. Hydrobiol. 415,1 77-185
TOMASZEWICZ H.,1969. Roślinność wodna i szuwarowa starorzeczy Bugu na obszarze województwa warszawskiego. Acta Soc. Bot. Pol.
TOMASZEWICZ H., 1979. Roślinność wodna i szuwarowa Polski (klasy: Lemnetea, Charetea, Potamogetonetea, Phragmitetea) wg stanu zbadania na rok 1975. Wyd. Uniw. Warszawskiego, Warszawa.
WOJTASZEK M. 1989. Roślinność starorzeczy prawobrzeżnej doliny Warty w rejonie Rogalina. PTPN Bad. Fizjogr. Nad Polską Zach. Ser. B, 39: 105-117.
Piotr Klimaszyk