Torfowiska nakredowe porośnięte przez zbiorowiska roślinne typu szuwaru występują w większości w granicach objętych ostatnim zlodowaceniem bałtyckim, a więc w krajobrazie młodoglacjalnym, którego wiek nie przekracza 20 000 lat, odznaczającym się urozmaiconą rzeźbą terenu, obfitością jezior i intensywnymi procesami geomorfologicznymi. W tej części kraju torfowiska nakredowe wykształciły się na pokładach gytii wapiennej i odłożonych na niej torfach węglanowych. Torfowiska na Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim i w okolicach Chełma występują w krajobrazie znacznie starszym, modelowanym od około 230 000 lat. Pierwsze z nich rozwinęły się na pokładach kredy jeziornej i później zakumulowanych torfach, natomiast drugie - bezpośrednio na podłożu skalnym, w obniżeniach terenu wypełnionych słabo przepuszczalną dla wody zwietrzeliną kredy piszącej, powstałej w erze mezozoicznej w epoce górnej kredy, na której występuje dość płytki, o 1-2 metrowej miąższości pokład torfu.

Usytuowanie przestrzenne omawianych torfowisk jest bardzo różne. Na obrzeżach jezior mogą się one kontaktować bezpośrednio z lustrem wody, tworząc pływające grube pło, które dostosowuje się do aktualnego poziomu wody w zbiorniku (torfowiska emersyjne). Ponadto występują w strefie szuwarów imersyjno-emersyjnych, zakorzenionych w silnie przewodnionym podłożu organicznym, gdzie poziom wody rzadko przekracza głębokość 0,5 m i jest zmienny (w skrajnych przypadkach opada poniżej 1 m pod powierzchnię torfowiska). Dalej w głąb lądu torfowiska te dochodzą do strefy występowania roślinności mszysto-turzycowej. W całkowicie zlądowionych zbiornikach oraz skalistych nieckach terenu wypełniają ich dna w zależności od przeciętnego położenia lustra wody. Gleby torfowisk węglanowych należą do typu gleb bagienno-torfowych, bogatych w materię organiczną, o odczynie od słabo kwaśnego do silnie alkalicznego (pH 5-8), umiarkowanej i wysokiej trofii, sporadycznie mogą być lekko zasolone.

Fizjonomia i struktura zbiorowisk

Silnie zwarty szuwar, budowany przez jeden dominujący gatunek, przede wszystkim kłóć wiechowatą Cladium mariscus, dorastającą do 2 m wysokości i bardzo rzadko przez turzycę Buxbauma Carex buxbaumii, o wysokości do 80 cm. Poza tym nieliczne inne zielne gatunki bagienne lub torfowiskowe, z reguły z małą ilościowością, np. paproć zachylnik błotny Thelypteris palustris, trzcina Phragmites  australis, skrzyp bagienny Equisetum fluviatile, karbienieć pospolity Lycopus europaeus czy krwawnica pospolita Lythrum salicaria. W bogatszych florystycznie płatach, należących do wariantu mszystego, występują m.in. mchy Scorpidium scorpioides, Campylium stellatum, Tomenthypnum nitens, z roślin zielnych bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata, sit członowany Juncus articulatus. Fitocenozy z Carex buxbaumii są nieco bogatsze florystycznie, zwłaszcza w gatunki z mszystych torfowisk i wilgotnych łąk. Warstwa mszysta może w nich ogóle nie występować lub też pokrywać od 5 do 95% powierzchni. Wyjątkowo składnikiem mogą być gatunki krzewiaste (wierzby, na Wolinie woskownica europejska Myrica gale) lub młode osobniki olszy czarnej Alnus glutinosa. Fitocenozy Schoenetum nigricantis fizjonomicznie wyróżniają zbite kępy marzycy, rosnące w różnym zagęszczeniu. Poza nią występują nieliczne rośliny kwiatowe, np. turzyca łuszczkowata Carex lepidocarpa, trzęślica modra Molinia caerulea, warstwa mchów jest najczęściej słabo rozwinięta.

Reprezentatywne gatunki

Kłoć wiechowata Cladium mariscus, turzyca Buxbauma Carex buxbaumii, marzyca czarniawa Schoenus nigricans, wszystkie charakterystyczne z fitosocjologicznego punktu widzenia.

Odmiany

Szuwary nakredowe reprezentowane są przez dwa zespoły: Cladietum marisci i Caricetum buxbaumii. Pierwszy z nich jest typowym zbiorowiskiem szuwarowym w sensie fizjonomii, struktury warstwowej i abiotycznych warunków występowania. W ujęciu fitosocjologicznym jego przynależność do klasy Phragmitetea jest niepodważalna, z tym że część autorów zalicza go do grupy szuwarów właściwych (Phragmition), a część do szuwarów wysokoturzycowych (Magnocaricion). Zespół ten jest niemal wyłącznym przedstawicielem omawianego typu siedliska w Polsce, lecz z powodu dość szerokiej amplitudy ekologicznej kłóci wiechowatej wykazuje wewnętrzne zróżnicowanie. Typowy wariant, a zarazem inicjalna postać zespołu, występuje w strefie brzegowej jezior, w miejscach z poziomem wody stale ponad powierzchnią terenu. Ma on postać skąpogatunkowego (czasem wręcz jednogatunkowego) szuwaru bez warstwy mszystej, w wodzie pomiędzy pędami kłóci mogą jednak występować makroskopowe glony ramienice (Chara spp.) i pływacze (Utricularia spp.). Od strony lądu nierzadko występują stadia przejściowe do zbiorowiska z sitem tępokwiatowym (Juncus subnodulosus) i niezbyt żywotnych szuwarów trzcinowych. Wariant kalcyfilny (określany również jako mszysty) rozwija się na pokładzie torfu przykrywającego kredę jeziorną w zlądowionych zbiornikach i jest to najpospolitsza postać zespołu. Odznacza się licznym występowaniem mchów właściwych, np. Scorpidium scorpioides, Drepanocladus intermedius czy Campylium stellatum, a także wapniolubnych roślin kwiatowych, np. dziewięciornika błotnego Parnassia palustris, turzycy łuszczkowatej Carex lepidocarpa.

Płaty tego wariantu występujące na odsłoniętej kredzie w Polsce północno-zachodniej tworzą kompleksy przestrzenne głównie ze zbiorowiskiem marzycy czarniawej (Schoenetum nigricantis) i ponikła skąpokwiatowego (Eleocharitetum quinqueflorae), natomiast w Polsce południowo-wschodniej gama współwystępujących z szuwarami kłóci zbiorowisk torfowisk węglanowych (Caricion davallianae) jest znacznie szersza.

W dalszych stadiach sukcesji, prowadzącej do zbiorowisk mszarnych, pozostałości roślinności kalcyfilnej zachowują się w postaci niewielkich enklaw w naturalnych zagłębieniach po wypłyconych zbiornikach wodnych, w potorfiach lub dołach po eksploatacji kredy bądź w babrzyskach (babrowiskach) - miejscach, gdzie zwarta ruń została zniszczona przez zwierzynę leśną.

Rzadszą postać zbiorowiska reprezentuje wariant acidofilny, który wykształca się na obszarach zbudowanych z ubogich piasków, w bezodpływowych obniżeniach terenu ze zbiornikami dystroficznymi i przyległymi do nich kwaśnymi torfowiskami. Wyróżnia go obecność torfowców (Sphagnum teres, S. fallax) oraz innych acydofitów torfowiskowych, jak np. siedmiopalecznik błotny Comarum palustre, bobrek trójlistkowy Menyanthes trifoliata, a nawet gatunków wysokotorfowiskowych, jak żurawina błotna Oxycoccus palustris i rosiczka okrągłolistna Drosera rotundifolia. Wyjątkową postać - wariant halofilny - odnotowano na Wolinie, w strefie wpływu zasolonych wód, gdzie jednak kłóć nie ma optymalnych warunków. Obecnie fitocenozy te zostały opanowane przez woskownicę europejską Myrica gale, a halofity wyginęły.

Szuwar z turzycą Buxbauma Caricetum buxbaumii został podany tylko z okolic jeziora Miedwie na Nizinie Szczecińskiej oraz z Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego. W obu przypadkach jego płaty cechuje bardzo wysoki udział gatunków typowych dla kalcyfilnych torfowisk mszystych oraz gatunków łąkowych, co powoduje, że według kryteriów fitosocjologicznych fitocenozy te nie w pełni odpowiadają klasycznym zbiorowiskom szuwarowym i prawdopodobnie powinny być umiejscowione w klasie Scheuchzerio-Caricetea nigrae, rzędzie Caricetalia davallianae. Na takie ujęcie wskazują też zdjęcia fitosocjologiczne płatów z Carex buxbaumii wykonane na innych stanowiskach w Polsce oraz materiały z różnych części Europy. Zespół Schoenetum nigricantis wykazuje wewnętrzne zróżnicowanie na 4 postaci, które nie mają ustalonej rangi. Są to: postać typowa z dominacją marzycy, postać z panującą turzycą łuszczkowata Carex lepidocarpa; oba typy fitocenoz cechuje obecność mokrych obniżeń dolinkowych z ponikłem skąpokwiatowym Eleocharis quinqueflora, postać z trzciną Phragmites australis na nieco suchszych miejscach oraz postać z trzęślicą modrą Molinia caerulea na podłożu wilgotnym. W tej ostatniej licznie występują storczyki, jak: kukułka szerokolistna Dactylorhiza majalis, k. krwista D. incarnata i kruszczyk błotny Epipactis palustris.

Możliwe pomyłki

Szuwar z kłocią wiechowatą Cladium mariscus z powodu dużego zwarcia i charakterystycznego wyglądu kłoci (szare, sztywne i ostro pitkowane na brzegach oraz grzbiecie liście) jest łatwy do odróżnienia od wszystkich pozostałych siedlisk. Fitocenozy, w których kłóć występuje nielicznie, jest niska i nie owocuje, a równocześnie obficie rosnące gatunki torfowiskowe i łąkowe należy traktować jako stadia terminalne bądź degeneracyjne szuwaru. Fitocenozy z Carex buxbaumii jako dominantem, a zwłaszcza współdominantem, jeżeli występują w miejscach stosunkowo słabo i krótko podtopionych, zawierają dużą liczbowo lub ilościowo domieszkę gatunków łąkowych, np. Molinia caerulea, Lysimachia vulgaris lub niskotorfowiskowych, np. Carex nigra, C. hostiana, Schoenus ferrugineus, należy traktować jako zbiorowiska z grupy zmiennowilgotnych lub zatorfionych łąk oraz neutro i kalcyfilnych mechowisk (7240), z którymi tworzą przestrzenne kompleksy. Fitocenozy reprezentujące zespół Schoenetum nigricantis występują tylko na obszarze Pojezierza Myśliborskiego. Na pozostałych stanowiskach (na Kujawach, w Wielkopolsce i na Kielecczyźnie) marzyca czarniawa występuję w obrębie innych typów fitocenoz.

Identyfikatory fitosocjologiczne

Związek Magnocaricion

Zespół Cladietum marisci szuwar kłociowy

Zespół Caricetum buxbaumii szuwar turzycy Buxbauma

Związek Caricion davallianae

Zespół Schoenetum nigricantis (= Orchido-Schoenetum nigricantis) zespół marzycy czarniawej

Dynamika roślinności

Spontaniczna

Szuwar z Cladium mariscus jest zbiorowiskiem stabilnym, ewoluuje zgodnie z tempem wypłycania się zbiorników wskutek akumulacji materii organicznej, co z natury jest procesem bardzo powolnym. Naturalna dynamika szuwaru z Carex buxbaumii nie jest znana i w warunkach Polski wydaje się niemożliwa do ustalenia.

Powiązana z działalnością człowieka

W przypadku sztucznego obniżenia poziomu wody w zbiornikach lub wytworzenia się lejów depresyjnych na obszarach z podłożem skalistym, szuwar kłodowy podlega dość szybkiej degeneracji - zwarcie Cladium maleje, zwiększają swój udział turzyce, znaczne pokrywanie uzyskują mchy, najpierw kalcy- i neutrofilne, potem acydofilne, z pionierskimi gatunkami torfowców włącznie. W miejscach silnie przesuszonych i równocześnie o zmiennym poziomie wody może rozrastać się obficie trzęślica modra Molinia caerulea i trzcinnik piaskowy Calamagrostis epigeios. Podobne skutki wywołuje okresowe wypalanie płatów. W fitocenozach dawniej sporadycznie koszonych lub wypasanych, po zaprzestaniu użytkowania mogą pojawiać się krzewy (w pasie nadmorskim woskownica europejska Myrica gale) lub drzewa, jak olsza czarna Alnus glutinosa. Udokumentowana jest również regeneracja szuwaru kłociowego w efekcie planowo prowadzonych zabiegów renaturyzacji, polegających na podniesieniu poziomu wód gruntowych.

Siedliska przyrodnicze zależne lub przylegające

Siedlisko od strony otwartego lustra wody może graniczyć ze zbiorowiskami nymfeidów, zbiornikami z zespołami ramienic, różnymi postaciami szuwaru trzcinowego Phragmitetum australis, szuwarem turzycy sztywnej Caricetum elatae i turzycy prosowatej Caricetum paniculatae, a od strony lądu ze zbiorowiskami mechowiskowymi z rzędu Caricetalia davallianae, łąkowymi z rzędu Molinietalia, stadiami rozwojowymi olsu lub kwaśnymi mszarami w postaci pła. Na przesuszonych odsłoniętych fragmentach dawnego dna („grądzikach") mogą występować kalcyfilne murawy ciepłolubne (Anthyllido-Trifolietum montani) i ciepłe lasy (Potentillo albae-Quercetum 9110).

Rozmieszczenie geograficzne i mapa rozmieszczenia

W granicach całego obszaru występowania omawiane torfowiska tworzą kilka większych skupień (na Nizinie Szczecińskiej, Pojezierzach: Starogardzkim, Myśliborskim i Drawskim, południowej części Pojezierza Kaszubskiego i w Borach Tucholskich, Pojezierzu Lubuskim, Pojezierzu Leszczyńskim, Pojezierzu Su­walskim i Pojezierzu Łęczyńsko-Włodawskim, Wyżynie Lubelskiej) ; poza nimi występują pojedynczo.

Znaczenie ekologiczne i biologiczne

Naturalne zbiorowiska szuwarowe o charakterze torfotwórczym, produkujące bardzo dużą ilość biomasy akumulowanej w podłożu, przez co efektywnie przyczyniają się do szybkiego wypłycania zbiorników.

W dobrze zachowanym stanie bardzo istotne dla utrzymania krajowej i ponadkrajowej różnorodności biologicznej na wszystkich jej poziomach. Wysoki walor wynika także z rzadkości występowania w kraju, co w przypadku szuwaru kłociowego spowodowane jest stosunkowo wysokimi wymaganiami termicznymi Cladium i wygasaniem jej zasięgu geograficznego w kierunku wschodnim. Na regionalnej liście gatunków ginących i zagrożonych na Pomorzu i w Wielkopolsce Cladium mariscus ma status taksonu rzadkiego. Szuwar z Carex buxbaumii jest znacznie rzadszy od szuwaru kłociowego, a sam gatunek umieszczony na ogólnopolskiej czerwonej liście jako takson narażony (V), w Wielkopolsce wymarły (Ex), a na Pomorzu wymierający (E). Zespół Schoenetum nigricantis jest jednym z najrzadszych zbiorowisk w Polsce i występuje na oderwanych stanowiskach w stosunku do zwartego zasięgu obejmującego Europę Zachodnią, a sam gatunek umieszczony jest w Polskiej Czerwonej Księdze. Rangę biotopu podnoszą skompleksowane z szuwarami kłodowymi zbiorowiska roślinne torfowisk węglanowych (7230), kalcyfilnych odmian łąk trzęślicowych (7240) i oczek wodnych ze zbiorowiskami ramienic (3140), obfitujące w rzadkie i chronione gatunki roślin. Bogata awifauna: czajka Vanellus vanellus (lęgowa na łąkach, niekiedy zajmuje podmokłe wypaleniska), bekas kszyk Galinago galinago (lęgowy), brodziec krwawodzioby Tringa totanus (na podmokłych łąkach i wypalonych kłociowiskach), brodziec leśny Tringa glareola, rycyk Limosa limosa (lęgowy na łąkach, niekiedy zajmuje podmokłe wypaleniska), kulik wielki Numenius arquata (lęgowy), rybitwa białoskrzydła Chlildonias leucopterus (lęgowa).

Gatunki z załącznika II Dyrektywy Siedliskowej

Lipiennik Loesela Liparis loeselii, języczka syberyjska Ligularia sibirica, sierpowiec błyszczący Drepanocladus vernicosus, parzęchlin długoszczecinowy Meesia longiseta, kumak nizinny Bombina bombina, żółw błotny Emys orbicularis, traszka grzebieniasta Triturus cristatus, potencjalnie poczwarówka jajowata Vertigo moulinisiana.

Gatunki z załącznika I Dyrektywy Ptasiej

bąk Botaurus stellaris (lęgowy), bączek lxybrychus minutus (lęgowy), błotniak łąkowy Cirrus pygargus (lęgi w podsuszonych szuwarach kłociowych), błotniak stawowy Cirrus aerugineus (lęgi w podmokłych i podsuszonych szuwarach kłociowych, unikają wypalenisk), derkacz Crex crex, batalion Philomachus pugnax (nielęgowy), dubelt Galinago media (prawdopodobnie lęgowy), sowa błotna Asio flammeus, wodniczka Arctocephalus paludicola (lęgowa), podróżniczek Luscinia svecica (lęgowy)

Stany, w jakich znajduje się siedlisko

Stany uprzywilejowane

Wszędzie tam, gdzie warunki wodne i troficzne nie zostały sztucznie zmienione oraz nie prowadzono intensywnego użytkowania, według istniejących danych szuwary zachowują skład florystyczny i fizjonomię typową dla odmiany siedliska właściwej dla lokalnych warunków abiotycznych.

Inne obserwowane stany

a) w przypadku szuwaru kłociowego:

•  regres szuwaru kłociowego w skali lokalnej lub wielkoprzestrzennej wskutek obniżenia poziomu wody

    i wypalania,

•  zmiany fluktuacyjne w przypadku nieregularnego koszenia,

•  zmiany degeneracyjne (rozluźnianie się kłóci, wkraczanie turzyc, trzęślicy modrej Molinia caerulea

    i trzcinnika piaskowego Calamagrostis epigeios),

•  przekształcanie się fitocenoz w kierunku mszysto-łąkowych, a na miejscach silnie przesuszonych

    również kalcyfilnych muraw ciepłolubnych,

•  przekształcanie się szuwaru w zbiorowisko typu olsu (wkraczanie olszy czarnej),

•  wnikanie gatunków synantropijnych z dróg i ścieżek przechodzących przez torfowisko,

•  regeneracja fitocenoz na terenach poddanych restytucji warunków wodnych ;

b) w przypadku szuwaru z Carex buxbaumii:

•  regres, lokalnie (okolice jeziora Miedwie) redukcja dawnego areału o ponad 90%,

•  przekształcenia w kierunku zbiorowisk mszysto-łąkowych. Dynamika i kierunki zmian w fitocenozach

    bardzo słabo zbadane;

c) w przypadku mokradła marzycowego wkraczanie Phragmites austra/is i Molinia caerulea,

    dynamika i przyczyny zmian wymagają badań.

Tendencje do przemian w skali kraju i potencjalne zagrożenia

Regres szuwaru kłociowego w skali długookresowej ma charakter powszechny i następuje wskutek naturalnych procesów zachodzących w toku ewolucji zbiorników wodnych i terenów podmokłych. Współcześnie na obszarze Polski Cladium mariscus występuje tylko w położeniach przyjeziornych lub w podmokłych obniżeniach terenu. W przeszłości, jak wskazują na to badania paleobotaniczne, kłóć była pospolitym składnikiem roślinności szuwarowej w dolinach rzek i pradolinach, które dzisiaj są wypełnione głębokimi torfami.

Obecne zmiany zachodzące w areale i roślinności torfowisk nakredowych wynikają przede wszystkim z oddziaływania antropogenicznego. Zarejestrowane dotąd tendencje to przede wszystkim zmniejszenie się areału i zanik stanowisk fitocenoz szuwaru kłociowego, co jest wynikiem osuszania terenów bagiennych i zmian poziomu wody w skali lokalnej lub wielkoprzestrzennej (powstawanie lejów depresyjnych). Niszcząco działa również zalesianie, wypalanie, intensywne wydeptywanie i wypasanie, prowadzone w miejscach uprzednio osuszonych. Ogólny bilans zmian powierzchniowych jest trudny do określenia, redukcja lokalnych stanowisk może przekraczać połowę dawnego areału. W odniesieniu do szuwaru z Carex buxbaumii rozpoznane dotąd tendencje są bardzo podobne - na stanowisku na Nizinie Szczecińskiej (okolice jez. Miedwie) w ciągu około 35 lat powierzchnia tego szuwaru uległa zmniejszeniu z około 1000 m² do około 50 m². Generalnie siedlisko jest zagrożone z powodu bardzo niewielkiej powierzchni, jaką łącznie zajmuje w skali kraju, znikomego areału części stanowisk (nawet poniżej 1 ha) i ich rozproszenia. W otoczeniu intensywnie użytkowanym rolniczo lub łąkarsko może ulec przeżyźnieniu i zanieczyszczeniu chemicznymi środkami ochrony roślin.

Użytkowanie gospodarcze i potencjał produkcyjny

Zbiorowiska bez lub o nikłej wartości gospodarczej, lokalnie ekstensywnie koszone lub wypasane, sporadycznie kłóć jest pozyskiwana jako materiał na pokrycia dachowe (strzechy). Te formy użytkowania mogą być wykorzystane do czynnej ochrony.

Ochrona

Przypomnienie o wrażliwych cechach

Siedlisko wrażliwe na zmiany warunków wodnych i zwięk­szenie trofii, łatwość zimowych pożarów.

Zalecane metody ochrony

Metody ochrony muszą być dobrane do indywidualnych cech konkretnych obiektów. Powinny opierać się na rozeznaniu genezy i stanu dynamicznego fitocenoz w powiązaniu z: 1) tendencją i tempem zmian warunków abiotycznych niezależnych od człowieka, 2) przyczynami, rodzajem i natężeniem zmian w roślinności, które zostały wywołane przez bezpośrednią lub pośrednią ingerencję człowieka. Ze względu na położenie siedliska w układach krajobrazowych powiązanych z jeziorami konieczne jest ustabilizowanie warunków hydrologicznych w skali wielkoprzestrzennej. W przypadku jezior przepływowych wskazana jest budowa stałych zastawek na ich odpływach. Dla zbiorników bezodpływowych podstawowym wymogiem jest generalne utrzymanie naturalnego poziomu wód podziemnych na obszarach, w których te zbiorniki występują. Ta sama zasada odnosi się do torfowisk powstałych bezpośrednio na skalistym podłożu węglanowym.

W odniesieniu do fitocenoz, które występują na obszarach i przy zbiornikach o niezaburzonej hydrologii, a równocześnie zachowują stabilny skład florystyczny (również przy eks­tensywnym sposobie użytkowania, jak ograniczony wypas czy koszenie), wystarcza ochrona bierna, pod warunkiem że nie ulegają zmianie warunki zewnętrzne. Fitocenozy, które wykazują wysoką dynamikę zmian składu florystycznego lub regres w zajmowanej powierzchni, w zależności od przyczyny tego zjawiska, wymagają ochrony czynnej, stosowanej wobec samej roślinności (np. usuwania nalotu drzew) lub też konkretnego czynnika siedliskowego (np. podniesienia poziomu wody, zmniejszenia amplitudy jej wahań). Tereny otaczające siedlisko, które kiedyś były jego częścią, a następnie zostały zmienione w wyniku gospodarczej działalności człowieka, powinny być traktowane jako strefa buforowa i w dalszym ciągu użytkowane ekstensywnie poprzez wypas lub koszenie, natomiast należy wykluczyć wypalanie. Generalnie obowiązującą zasadą jest ograniczenie stosowania nawozów i środków ochrony roślin w zlewni torfowisk.

Inne czynniki mogące wpłynąć na sposób ochrony

Stanowiska zagrożonych i rzadkich przedstawicieli ornitofauny płazów i gadów oraz entomofauny ochrona zasobów wód podziemnych i głębinowych oraz racjonalna gospodarka nimi.

Przykłady obszarów objętych działaniami ochronnymi

Rezerwat „Tchórzyno" na Pojezierzu Myśliborskim, powierzchnie ochronne „Kłocie Ostrowieckie" i „Żółwia Kłoć" w Drawieńskim Parku Narodowym, Wigierski Park Narodowy, rezerwaty Bagno Serebryskie, Brzeźno i Roskosz w Chełmskim Parku Krajobrazowym, rezerwaty Durne Bagno, Krowie Bagno, rezerwat Miranowo. Odpowiedzialni za ich ochronę są dyrektorzy parków narodowych i Wojewódzcy Konserwatorzy Przyrody.

Inwentaryzacje, doświadczenia, kierunki badań

Siedlisko wymaga dalszych badań pod kątem rozmieszczenia, dynamiki i kierunków zmian. Szczególnie potrzebne są badania nad ekohydrologiczną charakterystyką biotopu i odpowiadającą mu pokrywą roślinną w pełnym jej zróżnicowaniu jakościowym i przestrzennym. Pilne są eksperymentalne badania pod kątem optymalizacji metod ochrony czynnej.

Monitoring naukowy

W parkach narodowych i rezerwatach siedlisko powinno być monitorowane metodą fitosocjologiczną na stałych powierzchniach oraz kartowania transektów obejmujących pełną lokalną zmienność fitocenoz. Częstotliwość kartowania i wykonywania zdjęć wymaga ustalenia w praktyce. Można przypuszczać, że w miejscach, gdzie dotychczas obserwowana dynamika roślinności jest mała, wystarczający będzie 3-5 - letni odstęp czasu, natomiast wszędzie tam, gdzie stosowane są zabiegi ochrony czynnej, monitoring powinien być prowadzony corocznie i ewentualnie skorygowany po analizie wyników.

Zaleca się prowadzenie monitoringu ogólnej powierzchni zajmowanej przez siedlisko w parkach narodowych i krajobrazowych oraz w rezerwatach, używając do tego celu zdjęć lotniczych. Monitoring taki powinien być bezwzględnie prowadzony na obszarach, które podlegają wielkoprzestrzennym zmianom, wynikającym z naruszenia równowagi hydrologicznej (nadmierny pobór wód, powstanie lejów depresyjnych), jak też na obszarach, gdzie czynione są próby jej przywrócenia lub polepszenia (prowadzenie zabiegów renaturyzacji).

Bibliografia

Por. opis siedliska głównego typu

Maria Herbichowa, Lesław Wołejko