kod siedliska: 91E0, siedlisko priorytetowe
*Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe
(Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion glutinoso-incanae,
olsy źródliskowe)
Definicja
Ten typ siedliska przyrodniczego obejmuje nadrzeczne lasy: olszynki olszy szarej, olszowe, jesionowe, wierzby białej i kruchej oraz topoli białej i czarnej. Występują one w całej Polsce, przy czym miejscami są reprezentowane przez rozmaite podtypy.
Charakterystyka
Wymienione lasy wykształcają się na glebach zalewanych wodami rzecznymi, o wysokim poziomie wód gruntowych, głównie klasyfikowanych jako pobagienne lub napływowe aluwialne. Zgodnie z definicją należy tu kilka istotnie różniących się podtypów drzewostanów, a mianowicie od jesionowo-olszowych na obszarach źródlisk i związanych z nimi cieków, przez olszowe w dolinach szybko płynących rzek, olszyny nad wolno płynącymi strumieniami, górskie olszynki olszy szarej, po nadbrzeżne lasy wierzbowe i topolowe nad dużymi rzekami.
Definicja ta niemal dokładnie obejmuje:
• Lasy łęgowe z klasy Querco-Fagetea, rzędu Fagetalia sylvaticae, związku Alno-Ulmion i podzwiązku Alnenion glutinoso-incanae (ale nie podzwiązku Ulmenion minoris, gdyż umieszczone w nim drzewostany stanowią odrębną jednostkę 91FO).
• Lasy łęgowe z klasy Salicetea purpureae, rzędu Salicetalia purpureae, związku Salicion albae.
Włączono tu także nizinne lasy olszowe obszarów źródliskowych, chociaż z syntaksonomicznego punktu widzenia nie stanowią jednolitej grupy, a niektóre ich postaci powinny być klasyfikowane jako fitocenozy z klasy Alnetea glutinosae, ze względu na przewagę w nich gatunków olsowych nad losowymi z Querco- Fagetea. Niezależnie od systematycznego ujęcia, ekologiczne związki tych ekosystemów z płynącą wodą i dolinami rzecznymi uprawniają do takiego rozwiązania.
W jednostce 91EO nie ujęto przybałtyckich łęgów opisanych przez H. Piotrowską jako zespół Pruno-Fraxinetum ze związku Alno-Ulmion i podzwiązku Alnenion glutinoso-incanae. W ekologii tych lasów podstawową rolę wydają się odgrywać czynniki związane z nadmorskim położeniem drzewostanów, w tym z dynamiką wydm. Lasy takie powinny być postacią siedliska przyrodniczego 2180. Biocenozy, wchodzące w skład tak doprecyzowanego typu 91 EO, występują w całej Polsce. W projektowanej sieci Natura 2000 są obecne w większości jej obiektów. Biotopy omawianej grupy mają wysoką wartość przyrodniczą. Jako podstawowy element nadrzecznych krajobrazów roślinnych mają wpływ na retencję wód i funkcjonowanie korytarzy ekologicznych sieci hydrograficznej. Wszystkie odznaczają się ponadprzeciętnym bogactwem związanej z nimi flory i fauny.
Podział na podtypy
Zamieszczony niżej podział siedliska przyrodniczego 91 EO na podtypy nawiązuje do polskiej tradycji fitosocjologicznej i do wyróżnianych w Polsce zespołów łęgów. Nie wyodrębniono zbiorowiska Stellario-Alnetum opisanego z dolin szybko płynących rzek i strumieni krajobrazów młodoglacjalnych (strukturą nawiązującego do nizinnych drzewostanów jesionowo-olszowych Fraxino-Alnetum), ze względu na występowanie postaci przejściowych między tymi typami lasu i trudności ich identyfikacji w terenie. Nie ujęto też asocjacji Astrantio-Fraxinetum, praktycznie u nas nieudokumentowanej.
Przyjęto następujący podział na podtypy:
*91E0-1 Łęg wierzbowy Salicetum albae wraz z wiklinami nadrzecznymi Salicetum triandro-viminalis
*91EO-2 Łęg topolowy Populetum albae
*91EO-3 Niżowy łęg jesionowo-olszowy Fraxino-Alnetum
*91E0-4 Źródliskowe lasy olszowe na niżu (grupa niejednorodna fitosocjologicznie, zbiorowiska
ujmowane jako Cardamino-Alnetum glutinosae lub źródliskowe podzespoły Fraxino-Alnetum)
91E0-5 Podgórski łęg jesionowy Carici remotae-Fraxinetum
91EO-6 Nadrzeczna olszyna górska Alnetum incanae
91E0-7 Bagienna olszyna górska Caltho laetae-Alnetum
Umiejscowienie siedliska w polskiej klasyfikacji fitosocjologicznej
Klasa Salicetea purpureae aluwialne łęgi i wikliny
Rząd Salicetalia purpureae
Związek Salicion albae aluwialne łęgi
Zespoły:
Salicetum albae łęg wierzbowy
Populetum albae łęg topolowy
Klasa Querco-Fagetea lasy liściaste
Rząd Fagetalia sylvaticae mezo- i eutroficzne lasy liściaste
Związek Alno-Ulmion łęgi
Podzwiązek Alnenion glutinoso-incanae
Zespoły:
Fraxino-Alnetum niżowy łęg jesionowo-olszowy
Carici remotae-Fraxinetum podgórski łęg jesionowy
Alnetum incanae nadrzeczna olszyna górska
Caltho-Alnetum bagienna olszyna górska
Podtyp 91EO-4, jako jednostka fitosocjologicznie niejednorodna, w powyższym podziale nie został umiejscowiony.
Bibliografia
BORYSIAK J. 1994. Struktura aluwialnej roślinności lądowej środkowego i dolnego biegu Warty. Wyd. Nauk. UAM, Biologia 52, Poznań, s. 258.
MATUSZKIEWICZ J. 1976. Przegląd fitosocjologiczny zbiorowisk leśnych Polski. Cz. 3. Lasy i zarośla łęgowe. Phytocoenosis, 5(1) Warszawa - Białowieża, s. 66.
MATUSZKIEWICZ J. M. 1996. Opracowanie składów gatunkowych drzewostanów w poszczególnych fazach rozwojowych w zależności od: typu siedliskowego lasu, zespołu roślinnego i regionu. Mscr., Departament Ochrony Przyrody Ministerstwa Środowiska.
MATUSZKIEWICZ J. M. 2002. Zespoły leśne Polski. Wyd. Nauk. PWN, ss. 358. Warszawa.
MATUSZKIEWICZ W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski, Wyd. Nauk. PWN, Warszawa, s. 537.
SOKOŁOWSKI A. W, KUCZKOWSKA A., GRZYB M. 1997. Określenie jednostek fitosocjologicznych wchodzących w zakres siedliskowych typów lasu. Prace IBL B 32, s. 55.
SIEDLISKOWE PODSTAWY HODOWLI LASU. 2004. Załącznik nr I do Zasad Hodowli i Użytkowania Lasu Wielofunkcyjnego. Dyrekcja Generalna Lasów Państwowych.
TOMIAŁOJĆ L., DYRCZ A. 1993. Przyrodnicza wartość dużych rzek i ich dolin w Polsce w świetle badań ornitologicznych. W: Tomiałojć L. (red.) Ochrona przyrody i środowiska w dolinach nizinnych rzek Polski. Inst. Ochr. Przyr. PAN.
Janina Borysiak, Paweł Pawlaczyk