Tekst
i zdjęcia:
Jarosław
Borejszo
Wykonanie
strony:
KAJA
|
Fazy rozwojowe drzewostanów
Korony drzew. |
W Wigierskim Parku Narodowym ekosystemy leśne o charakterze
zbliżonym do naturalnego zajmują około 60% powierzchni lasów.
Drzewostany nie będące w gospodarczym
wykorzystaniu przechodzą przez fazy rozwojowe, które mają charakter
powtarzających się cykli. Siłą sprawczą następowania tych faz są
nieuchronne, następujące po sobie procesy odnawiania, wzrostu,
starzenia i zamierania zarówno pojedynczych
drzew, jak i całych drzewostanów. Szacuje się, że w lasach WPN jeden
pełny cykl trwa średnio około 300 lat.
Przedstawiony poniżej schemat jest próbą objaśnienia faz rozwojowych
drzewostanów WPN przy zastosowaniu metody Leibundguta i jego szkoły.
Hans Leibundgut, zmarły już profesor hodowli lasu z Zurychu
(Szwajcaria), opisał system faz rozwojowych drzewostanów na
podstawie badań naturalnych lasów górskich środkowej Europy. Próbę
przeniesienia tego systemu do lasów niżowych podjęto na przykładzie
jednego z charakterystycznych dla WPN drzewostanów uroczyska Bindasy,
w zbiorowisku grądu.
Drzewostan świerkowy w fazie rozpadu. |
Faza optymalna. Różnowiekowy drzewostan o udziale gatunków:
świerk pospolity 60%, dąb szypułkowy 20% i sosna pospolita 20%.
Średni wiek drzew wynosi 120 lat. Drzewostan zmierza do uzyskania
budowy jednopiętrowej, na skutek słabnięcia przyrostu wysokości
najstarszych drzew panujących i doganiania ich we wzroście przez
drzewa nieco młodsze. Liczba drzew jest duża a ich grubość już
znaczna (około 40 cm pierśnicy – grubości (średnicy) drzewa,
mierzonej na wysokości 1,3 m od ziemi, tj. na wysokości piersi
dorosłego człowieka. Drzewa są żywotne, usychają niektóre osobniki
głuszone przez wyższych sąsiadów.
Faza terminalna (starzenia). Większość drzew osiąga wiek, w którym ich żywotność maleje i niektóre zaczynają zamierać. W przypadku świerków proces zamierania wzmaga się od około 140 roku
życia, u sosen od 180 roku, natomiast dęby są dużo bardziej żywotne
i długowieczne. Liczba drzew jest znacznie mniejsza niż w fazie
optymalnej, lecz ich przeciętna grubość większa. Drzewa osiągają
prawie 50 cm pierśnicy i 30 m wysokości. W lukach i przerzedzeniach
powstają pierwsze, jeszcze niezbyt liczne, kępy samosiewów lub
obfitsze podszyty. Te zmiany przebiegają powoli (faza terminalna
jest długotrwała, może trwać nawet powyżej 50 lat), a większe
nasilenie rozpadu (zamierania) starodrzewu, lub znacznie luźniejsze
samosiewne odnowienia świadczą o końcu fazy terminalnej, a początku
fazy rozpadu lub fazy odnowienia.
Drzewostan w uroczysku Bindasy. |
Faza odnowienia. Faza odnowienia zwykle powstaje wówczas, gdy
umiarkowanie szybkiemu zamieraniu coraz słabszych drzew starodrzewu
towarzyszy nie mniej szybkie obsiewanie się drzew pozostałych
jeszcze przy życiu. Liczba drzew starszego pokolenia jest mała i
nadal maleje wskutek ich zamierania. Drzewa osiągają bardzo
zaawansowany wiek. Przykładowo najstarsze rosnące w parku sosny mają
około 260 lat. W fazie odnowienia szybko wzrasta liczba podrostów
(młode pokolenie drzew, mające odgrywać w przyszłości rolę
drzewostanu głównego). Drzewostan odznacza się największym spośród
wszystkich faz zróżnicowaniem w budowie warstwowej, gdyż składa się
nań reszta starego pokolenia, nieco drzew dawnego piętra
podokapowego (warstwa koron najwyższego piętra drzew leśnych) oraz
coraz liczniejsze kępy młodego pokolenia w różnym wieku. Po
„wypadnięciu” prawie wszystkich drzew starego pokolenia, dawne
drzewa podokapowe wraz z doganiającym je we wzroście młodym
pokoleniem, utworzą w przyszłości ponownie drzewostan fazy
optymalnej.
Faza rozpadu (zamierania). Jeśli zamieranie coraz słabszego
starodrzewu postępuje szybko, samosiewne odnowienie może się tam
bardzo opóźnić. Pozostają wówczas różnej wielkości kępy starych,
przerzedzonych drzewostanów, otoczone rozległymi powierzchniami
prawie pozbawionymi drzew, na których gęsto rosną rośliny zielne i krzewy.
Młody dąb. |
Faza młodociana. Faza młodociana następuje po fazie rozpadu
wówczas, gdy odnowienie w fazie rozpadu nadal opóźnia się, a resztki
starego pokolenia lasu giną. Po latach, gdy na odsłoniętej
powierzchni warunki środowiska staną się dostatecznie korzystne
(decydujące znaczenie ma roślinna pokrywa gleby), następuje obsiew
boczny (z sąsiednich drzewostanów) różnych, w większości lekkonasiennych gatunków drzew (brzoza, osika, olsza, sosna). Faza
młodociana zbudowana jest zasadniczo z kęp, od jednorocznych siewek
do około dwumetrowych drzewek. W dalszym ciągu są fragmenty (luki),
w których na razie drzewek brak.
Faza dorastania (inicjalna). Wykształca się z fazy odnowienia
lub z fazy młodocianej i jest stanem przejściowym do fazy
optymalnej. Drzewostan budują różnowiekowe kępy i grupy drzew,
powstałe z samosiewu podczas trwania fazy odnowienia, lub na
otwartej powierzchni w fazie młodocianej. Mogą też jeszcze rosnąć
grupy najmłodszych, najżywotniejszych drzew poprzedniego pokolenia
lasu, jeśli się takie zachowały. Drzewa mają małe rozmiary – do
20 cm pierśnicy, ma tu jednak miejsce największy przyrost wysokości.
Zaznacza się różnicowanie budowy piętrowej i następuje liczne
usychanie najsłabszych drzew, opóźnionych i głuszonych przez
silniejsze w otoczeniu.
|