|
Ślepaki (lub bąki) Tabanidae
W Polsce występuje ponad 50
gatunków ślepaków. Przyznam szczerze, że nie bardzo wiem, skąd wzięła się ich
polska nazwa, ponieważ muchówki z rodziny Tabanidae mają wielkie i piękne
oczy, mieniące się wszystkimi barwami tęczy. Ubarwienie to zanika u martwych
owadów, więc aby określić gatunek ślepaka (jest to ważna cecha diagnostyczna),
należy je najpierw namoczyć. U samców oczy stykają się, u samic są przedzielone
czołem. Podobnie jak u innych krwiopijnych muchówek, jedynie samice piją
zwierzęcą krew. Samce najprawdopodobniej odżywiają się nektarem kwiatów bądź też
nie jedzą w ogóle jako postać dorosła. Aparat gębowy samic, typu ssąco-tnącego,
przystosowany jest do pobierania krwi ofiar i składa się ze skierowanej do dołu
rurki, zaopatrzonej w szczęki oraz silnie rozwinięte żuwaczki, służące do cięcia
skóry. Skrzydła pierwszej pary są szerokie, drugiej, jak u wszystkich muchówek,
przekształcone w przezmianki. Ślepaki żyją na łąkach i pastwiskach w pobliżu wód
i bagien. Atakują bydło, konie i ludzi. Ich ugryzienia są bolesne i powodują
silne podrażnienia skóry.
Patrząc na aparat gębowy ślepaków zaczynamy rozumieć,
dlaczego ich ugryzienia są tak bolesne.
Poszczególne gatunki ślepaków są aktywne w różnych porach roku, od połowy
maja do jesieni. Lot godowy ma miejsce tuż po opuszczeniu przez muchówki osłonek
poczwarkowych. Potem udają się one na poszukiwanie pokarmu: samice odżywiają się
krwią ssaków, samce pyłkiem kwiatów i sokiem z owoców. Ponieważ ślepaki
muszą co jakiś czas pobierać wodę, chętnie przebywają w pobliżu
zbiorników wodnych, a na tereny suchsze udają się tylko podczas deszczu.
Ofiary identyfikowane są za pomocą wzroku, przy czym preferowane są osobniki
duże i ciemno ubarwione. Pobranie krwi jest konieczne, by zapoczątkowany został
rozwój jajników samicy. Po kilku, do kilkunastu, dniach składa ona na łodygi
i liście roślin rosnących nad wodą pakiety, złożone z 500-1000 wydłużonych
jaj. Po kilku dniach wykluwają się larwy, które wpadają do wody lub błota, gdzie
następuje dalszy ich rozwój, trwający od 9 miesięcy do 2 lat.
Większość z nich prowadzi drapieżny tryb życia, polując na różne drobne
zwierzęta, w tym i larwy ślepaków, inne odżywiają się szczątkami organicznymi.
Linieją kilkukrotnie, a zimę spędzają w stanie odrętwienia. Robakowata larwa, o
silnie zesklerotyzowanej, twardej, małej głowie i żuwaczkach przebitych kanałem
nie posiada oczu złożonych, a jedynie plamki oczne (skupienia pigmentu).
Poczwarki ślepaków przypominają budową poczwarki motyli, jednak na ich końcu
znajduje się charakterystyczny wieniec z kilku grubych kolców, zwany gwiazdą
końcową. Przepoczwarzenie odbywa się w suchszej glebie,
a stadium poczwarki trwa od 5 do 30 dni.
|
|
Ślepaki nie tylko niepokoją zwierzęta, ale przede wszystkim przenoszą wiele
groźnych chorób. Po przecięciu skóry samice, by zapobiec krzepnięciu krwi,
wpuszczają do ranki ślinę, a razem z nią różne drobnoustroje. Przenoszą
tularemię, paraliż dziecięcy, świdrowce i nicienie, a nawet wąglika. Dodatkowe
zagrożenie wiąże się z faktem, że ślepaki mogą również
żerować na padłych zwierzętach.
Komary Culicidae
Komary są owadami szeroko
rozprzestrzenionymi, spotykamy je od Arktyki, po tereny tropikalne, zawsze
jednak w pobliżu wody, w której żyją ich larwy. Na świecie występuje około 3500
gatunków komarów, z czego w Polsce żyje około 45. Muchówki te stanowią w wielu
regionach poważny problem, a walka z nimi pochłania corocznie ogromne sumy. W
naszym kraju są co prawda uciążliwe, jednak zwykle nie stanowią poważniejszego
zagrożenia dla ludzi i zwierząt. Narząd gębowy samic komarów stanowi silnie
wydłużona, sztywna, stercząca do przodu kłujka. Dzięki sztylecikowatym szczękom
i żuwaczkom może ona przekłuwać skórę kręgowców. Specjalnym kanalikiem do
utworzonej ranki spływa ślina, zapobiegająca krzepnięciu krwi pompowanej
następnie większym kanałem do żołądka komara. Podobnie jak u innych muchówek
krwiopijnych, jedynie samice pobierają tego typu pokarm, by umożliwić
dojrzewanie jaj. Jaja składane są do wody, tam też rozwijają się larwy, które
kilkukrotnie liniejąc, przechodzą w stan poczwarki. Larwy komarów zapewniają
sobie dostęp do tlenu, podczepiając się pod błonkę powierzchniową otworem syfonu
(rurki kończącej tylną część ciała), zaopatrzonym w wieniec rzęsek. Zarówno
larwy, jak i poczwarki, są ruchliwe i w razie zagrożenia wykonują wężowe ruchy,
które umożliwiają im opadanie na dno zbiornika wodnego. Aby bezpiecznie opuścić
osłonkę, poczwarka komara zasysa dużą ilość powietrza, dzięki czemu częściowo
wynurza się z wody i jednocześnie zwiększa nacisk od wewnątrz na osłonkę.
Doprowadza to w końcu do jej pęknięcia, umożliwiając postaci dorosłej komara
wyjście na zewnątrz. Póki ciało komara nie stwardnieje i nie nabierze
odpowiedniej barwy, korzysta on z wylinki jak z tratwy, a po jakiejś godzinie
odlatuje. Pierwsze lęgną się samce, po 2 dniach dołączają do nich samice. Komary
trzymają się miejsc wilgotnych i ocienionych, bowiem ich delikatne ciała łatwo
tracą wodę. Dlatego zapewne atakują nas przede wszystkim wieczorami i w nocy. W
odszukaniu ofiary pomaga im zmysł chemiczny – przyciąga je zwiększone stężenie
dwutlenku węgla i oktenolu (alkohol znajdujący się w wydychanych i wydzielanych
przez skórę gazach), które wyczuwają z większych odległości oraz – na mniejszych
dystansach - wrażliwość na promieniowanie podczerwone, wydzielane przez ciepłe
ciała ich ofiar.
Meszkowate Simuliidae
W Polsce występuje około 50
gatunków tych drobnych muchówek, zwanych potocznie meszkami lub mustykami. Są
zwykle ciemno ubarwione, prawie czarne, ich tułów opatrzony jest
charakterystycznym garbem, a szerokie, opalizujące skrzydła w pozycji
spoczynkowej składają daszkowato. Meszki występują na terenach sąsiadujących z rzekami, ich wczesne stadia rozwojowe związane są bowiem z wodą bieżącą, gdzie
żywią się detrytusem, czyli martwą materią organiczną. Podobnie jak u wyżej
opisanych muchówek, jedynie samice odżywiają się krwią zwierząt, samce natomiast
odwiedzają kwiaty w poszukiwaniu nektaru. Aby zapobiec krzepnięciu krwi, samice
wpuszczają do wykonanej przez siebie ranki ślinę, zawierającą specjalne
substancje chemiczne (np. simulidynę). Samica składa do wody 200 do 500 jaj, z których po 2-3 tygodniach wylegają się larwy. Po kolejnych 6-8 tygodniach larwy
przepoczwarczają się i wypływają na powierzchnię w pęcherzyku powietrza, po czym
odlatują. Meszki występują często masowo i wtedy stanowią poważny problem dla
hodowców dużych zwierząt, takich jak krowy i konie, bowiem ich ataki na
zwierzęta mogą powodować obrzęki przewodów nosowych, a w konsekwencji nawet
śmierć zwierzęcia. Na szczęście w Polsce nie stwierdzono dotąd przenoszenia
przez meszki groźnych chorób - w ciepłych krajach roznoszą one np. nicienie z rodzaju Filaria czy z rodzaju Onchocerca wywołujące w Afryce tzw. ślepotę
rzeczną. Wszystkie te opisane powyżej bezkręgowce wydają się być jedynie
utrapieniem dla żyjących w ich obecności ludzi i zwierząt. Prawda jest jednak
taka, że każde istnienie w naturze oznacza oczko łańcucha, bez którego cały
ekosystem nie byłby kompletny, a jego funkcjonowanie tak stabilne, jak być
powinno.
Wszystkie te stworzenia stanowią
m.in. ważny składnik pokarmowy wielu drapieżników, a poprzez eliminację
niektórych słabszych ofiar muchówki krwiopijne pomagają utrzymać stan równowagi
w przyrodzie. Ponadto, larwy muchówek takich, jak np. Simulidae, poprzez
odżywianie się detrytusem przyśpieszają obieg materii w ekosystemie.
Fotografie: Maciej Romański
|
